Bu çalışma, Uygur destan metinlerinde “anne” kavramının temel anlamda arketipsel, geniş anlamda ise sembolik yorumlanmasını kapsamaktadır. Arketipler toplumun ortak bilinçdışının yansımasıdır. Kültürel belleğin oluşumunda yer alan sembol ve motif çözümlemesi toplumu açıklayan kodların ortaya çıkarılması açısından faydalıdır. En bilinen arketipler; anima, animus, anne, gölge, ihtiyar bilge adam ve kahraman arketipleridir. “Anne” imgesi toplumsal belleğin canlı ürünleri olan halk anlatılarında sıkça geçmektedir. Öz anne, hain üvey anne, iyi–kötü kayınvalide, eş–sevgili olan anne, tanrıça–ana, baba ile çocuk arasında köprü olan anne, biyolojik anne olmayıp yine de annelik duygusu hisseden ve hissettiren kadın gibi birçok yansımasıyla karşılaşmaktayız. Annenin karşımıza çıkan tüm bu göndergelerinin özü; çocuğuyla oluşan biyolojik, sosyo–kültürel, hukukî bağdan kaynaklanmaktadır. Mitolojik eksende ise; ay (hareketlerinden dolayı), bağ, bahçe, deniz, güneş, ırmak, mağara (ana rahmi) ve su gibi imgeler “anne” kavramını çağrıştırmaktadır. Çalışmanın giriş kısmında konu ile bağlantılı kavramlara ve anne arketipine değinilmiş olup; mitoloji ve destan türleri arasında ilgi kurularak genel bilgi verilmiştir. Sembollerle yüklü olan edebî eserlerdeki işlevsellik de vurgulanmıştır. Ardından birinci bölümde “arketip” kavramı detaylıca irdelenmiş olup; bu ilksel yapıların toplumu oluşturan ve koruyan özüne dikkat çekilmiştir. İkinci bölümde ise, makalede konu alınan özet metinlere yer verilmiştir. Daha sonra üçüncü bölümde çalışmanın asıl konusunu oluşturan anne arketipi ekseninde Uygur destanları ele alınmış olup; “Türeyiş ve Göç Destanları”nda yer alan sembollerin üstlendikleri mânâlar ele alınmıştır.

The study aims on observing the Uyghur epics; according to archetypes as a basis and symbols as a much wider approach. Archetypes reflect the collective unconscious of society. Analyzing symbols and motifs which take part in the formation of cultural memory is beneficial for uncovering the codes of society. Anima, animus, hero, mother, shadow and wise old man are the best known archetypes. “Mother” archetype often appears in folktales those are the living–outputs of social memory. Some of many reflections of mother are; birth–mother, evil stepmother, good–evil mother–in-law, mother like partner–lover, mother–goddess, mother as a bridge between son–father and a woman feeling–acting as a mother. These basic images of mother are formed from the biological, socio–cultural and legal relevancy between mother and son. Furthermore moon (its phases), vineyard, orchard, sea, sun, river, cave (uterus), water evokes the concept of mother. In the introduction, section of the study, certain relevant concepts and mother archetype is briefly covered by mentioning its relation between mythology and epics; its functionality within society is explained. The first section involves the archetype topic and its features those aiding the construction and preserving of the sentimental values of people. In the second section, the texts are given which are analyzed in this study. The third section concerns about the short texts about Uyghur epics from the perspective of mother archetype. Symbols within epics about existence and migration also examined.