Ahmet Midhat Efendi, romancılığı beğenilsin ya da beğenilmesin Türk romanının kurucu isimlerinin başındadır. Özellikle roman tekniği açısından eserlerine yöneltilen eleştiriler daha çok onun Batılı çağdaşlarını ya da önceki dönemin büyük romancılarını taklit ettiği yanılgısından kaynaklanır. Bu ise Türk romanının geleneksel anlatının bir tarafa bırakılarak doğrudan Avrupa anlatılarını taklitten doğduğu önyargısının bir sonucudur. Oysa Ahmet Mithat birçok eserinde klasik anlatma gelenekleri ile modern olan arasında bir geçiş dönemini temsil eder. Ahmet Midhat etrafındaki tartışmalardan bir diğeri de hakkındaki değerlendirmelerin ya sembolleşmiş bazı eserlerinden yola çıkılarak ya da eserlerine bütüncül bir bakıştan kaynaklanan keskin genellemelerin sebep olduğu önyargılardır. Buna eserleri hakkındaki kendi değerlendirmeleri de eklendiğinde söz konusu metinlerin farklı yorum imkânları ulaşılması güç bir noktaya taşınır. Oysa her metin, hakkında yazılanlar ne olursa olsun –bizzat yazarınkiler de dâhil- daima yoruma açık bir potansiyel barındırır. Çalışmamızda Ahmet Midhat Efendi’nin Diplomalı Kız adlı metni söz edilen noktalardan hareketle rasyonalizm, kapitalizm ve natüralist eğitim anlayışı adına söyledikleri etrafında incelenmiştir. Edebi eserde yüzey yapının örttüğü, sistematik bir yorumla ortaya çıkarılabilen derin yapıya ait bulgular metnin kurgusal mantığı ile analiz edilmeye çalışılmıştır. Diplomalı Kız adlı eser hakkındaki önceki çalışmaların daha çok Ahmet Mithat Efendi’nin kendi metni hakkındaki ‘İfade’ ve ‘Hatime’ başlıkları altıında söylediklerine paralel olduğu gözlemlenmiş, yazarın kendi metni hakkındaki yargılarının bir çeşit yönlendirme olduğu ve metni tahakküm altına aldığı gösterilmiştir. Bu noktada yapısal incelemenin sözü edilen tahakkümü aşabileceği gösterilmiş, Diplomalı Kız’ın rasyonalizm, kapitalizm ve natüral eğitim gibi çağcıl temalarla ilişkisine değinilmiştir.

No matter whether the works of Ahmet Midhat Efendi are being liked or not, his name comes at the head of all the other founders of a Turkish novel. The criticism of his works, especially the technique of his novels, is based on a mistaken consideration that he was immitating contemporary Western writers or great novelists of the former epoch. It is, actually, the result of prejudice based on leaving the traditional narration of a Turkish novel and adopting the Western style of narration. Meanwhile, the majority of Ahmet Midhat’s novels symbolise the transition period between the tradition of classical narration and the modern one. One of the other disputes around Ahmet Midhat’s personality is based on the misjudgement either of some of his symbolised novels or on the prejudice which is the result of very severe generalisation caused by a holistic approach to his works. When we add the writer’s own assessment of his novels to the above said, it becomes hard to provide a different interpritation of the above mentioned literary works. Meanwhile, every text has a potential for different interpretations, no matter what has been said about it before, including its writer’s remarks. In our work, we have analysed the novel “Diplomalı Kız” by Ahmet Midhat Efendi from the point of view of the writer’s understanding of Rationalism, Capitalism, and Naturalism in education, taking into consideration all the above mentioned points. By using fictional logic, we have tried to analyse the data belonging to the deep structure of the novel, which is being covered by the surface structure and uncovered by systematical interpretation.