Ceyb-i Hümâyûn, padişahın özel gelir ve giderlerini idare eden, özel kesesi anlamına gelen, şahsi hazinesi için kullanılan bir tabirdir. Bir şeyin padişaha aitliğini bildiren Hümâyûn kelimesiyle, ceyb(ceb) kelimesinin birleşmesinden meydana gelen bu tabirin sözlük anlamı,“padişahın cebi”dir. Ceyb-i Hümâyûn padişahın özel harcamaları için belirlenen gelirlerin bir arada toplandığı ve harcamaların tek tek kayıt altına alındığı özel bir hazinedir. Osmanlı Devleti’nde, Klasik Dönem’den Tanzimat’a kadar Padişah’a ait, özel gelir ve gider kalemlerinin muhasebesi bu hazine tarafından tutuluyordu. Tanzimattan itibaren Ceyb-i Hümâyûn Hazînesi’ni belli bir sisteme bağlama arayışları çerçevesinde birtakım yeni uygulamalara gidilmiş ise de bu hazine Osmanlı Devleti’nin yıkılışına kadar varlığını sürdürmüştür. Bu çalışmada, 1870-72 yıllarına ait Ceyb-i Hümâyûn Defterleri’nden yola çıkılarak, klasik dönemden beri varlığı bilinen Ceyb-i Hümâyûn Hazinesi’nin genel anlamda neyi ifade ettiği, Osmanlı hazine sistemi içerisindeki yeri ve bazı hazinelerle olan ilişkisi, gelir ve gider kalemleri tespit edilerek, bunun devletin ve halkın sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel vaziyeti için önemi ortaya konulmuştur. Bu amaçla, Başbakanlık Osmanlı Devlet Arşivleri-Topkapı Sarayı Arşiv Müzesi’nde kayıtlı, R.1286-1288/M.1870-72 yılları arasındaki, 34Ceyb-i Hümâyûn Defteri’nin, mikro tarih anlayışı ve tarih bilimi usül ve yöntemleri çerçevesinde tasnif ve transkripsiyonu yapılarak, belgelerin bir değerlendirmesi yapılmıştır. Netice itibariyle, 1870-72 yılları arasındaki Ceyb-i Hümâyûn Hazinesi’nin gelir ve gider kalemleri ve padişaha sunulan hediyeler ayrı ayrı tespit edilerek, Osmanlı Devleti’nin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel yapısı içerisindeki Ceyb-i Hümâyûn Hazinesi’nin yerine ve önemine; bu hazinenin, devletin reform ve dönüşüm dönemi içerisindeki pozisyonuna ilişkin bir fikir elde edilmiştir.

Ceyb-i Hümâyûn was a term to describe Ottoman Sultans’personal treasure which was used for the Sultan’s personal income and expenses. Ceyb-i Hümâyûn is a composite term which was composed of two words, Hümâyûn, all things belonged to the Sultan, and ceyb, pocket; so, Ceyb-i Hümâyûn meant pocket of the Sultan. Ceyb-i Hümâyûnwas a personal treasure where the the Sultan’s income saved for his personal expenses was gathered and each spending was recorded. During the Ottomans, from the Classical era to Tanzimat, all income and expenses of the Sulytan were recorded in Ceyb-i Hümâyûn. Although beginning from the Tanzimat era, some efforts were spenton building a formal system into the Ceyb-i Hümâyûn operations, it almost kept its original form until the end of the Ottamans. In the present study, official records of Ceyb-i Hümâyûn written between 1870 and 1872 were analyzed to understand what Ceyb-i Hümâyûn means for the Ottoman Sultans and its relation with the Ottoman treasury system, to determine income and expenses, and to explore its importance for the Ottoman state and the public’s economical and socio-cultural situation. To accomplish purposes of the study, the researcher organized, transcribed and analyzed 34 Ceyb-i Hümâyûn records dated back to 1870 and 1872 via utilizing the micro history approach and scientific historical methods. The records are catalogued in the Turkish Prime Minister’s State Archives and Topkapi Palace Archive Museum. After the analysis of the Ceyb-i Hümâyûn documents, all income and expenses between 1870 and 1872, and all gifts given to the Sultans were determined. Also, the study revealed the importance of the Ceyb-i Hümâyûn treasure for the Ottoman socio-economic and socio-cultural structure, and the role of the treasure within the reform movements of the state was understood.