Feridüddin Attâr’ın Mantıku’t-Tayr’da anlattığı Şeyh-i San’ân kıssası, tasavvufi açıdan oldukça öğretici ve dikkat çekicidir. Doğu edebiyatlarında, sevgili ve aşk için her şeyi feda etmenin sembollerinden biridir Şeyh-i San’ân. Fars ve Türk Edebiyatında şairler, şiirlerinde, sevgilisine kavuşabilmek için elindeki tüm maddi-manevi makamları terk etmesi, içki içmesi ve zünnâr bağlaması gibi hususları dolayısıyla Şeyh-i San’ân kıssasına telmihte bulunmuşlardır. Bu yazıda San’â ve Şeyh’e dair bilgi verilmiş, hikaye özetlenmiş ve bazı tespitlerde bulunulmuştur. Dikkat çeken hususlardan biri, kıssanın çok benzer bir varyantının hadis olarak rivayet edilmesidir. Bu durumda, adı kaynaklarda Abdürrezzak olarak geçen şeyhe isnad edilen bu kıssa, şeyh yaşamadan önce halk arasında mevcuttur. Bir muhaddis olan şeyhin kemal sahibi olması dolayısıyla kıssanın ona yakıştırılmış olması muhtemeldir. Tasavvufi seyr-i süluka ve nefsin insanı, insanın konumu ve mertebesi ne olursa olsun, yoldan çıkarabileceğine dair bu ibretli bir kıssada; aynı zamanda büyük günahlar işlenmiş olsa da dua ve tövbe kapısının her zaman açık olmasına da telmih vardır. Doğu edebiyatlarında şairlerin şiirlerde çeşitli vasıtalalarla telmihte bulunduğu kıssanın, kendinden sonra Anadolu sahasında kaleme alınmış pekçok tasavvufi mesneviye de kahramanlarının aşk uğruna pek çok sıkıntı çekmesi, maddi menevi fedakarlıklarda bulunması gibi meselelerde kaynaklık ettiği de söylenebilir. Hatta Attâr’ın kitabındaki kıssalardan sadece biri olan bu kıssa, Anadolu’da müstakil manzum mesneviler yazılmasına bile vesile olmuştur. Tüm bu özellikler ve tesirler dikkate alındığında Şeyh-i San’ân kıssası dikkatle incelenmelidir.

Feridüddin Attar’s Sheikh San’ân parable, told in Mantıku’t-Tayr, is very informative and interesting in the sufistic sense. In the Eastern literatures, Sheikh-i San’â is one of the symbols of sacrificing everything for the sake of love and the beloved. Poets of Persian and Turkish literature have addressed the story of Sheikh San’ân for such issues as abandoning all material and spiritual posts that he owns, drinking alcoholic beverages and being converted to Christian with binding zünnâr. In this article, information about San’â and Sheikh has been given, the story has been summarized and some observations have been made. One of the issues pointed out is that a very similar variant of the parable is narrated as a hadith. In this case, this parable of the sheikh, who is attributed as Abdürrezzak in sources, was already in existence before the period in which the sheikh lived. The parable is likely to be ascribed to Sheikh as he was a perfect human being, and a hadith scholar. In this noteworthy and warning parable, there is reference to not only the fact that human being may commit major sin regardless of his maqam and rank, his progress in the sufistic journey, but also to the fact that though he commited major sins, the door of pledge is always open. It can also be said that this parable to which some poets address in their poems in Eastern literatures, became the source to many sufistic Mathnawi, written in the Anatolian area after subsequent ages, for such issues as heroes suffering for the sake of love and sacrificing all his material and spiritual belongings. Even being just one of those stories in Attar’s book, it contributed detached verse Mathnawis to be written in Anatolia. Considering all of these features and its effects, the parable of Sheikh Sana’a should be examined carefully.