Klasik Türk edebiyatında güldürmek amacıyla yazılmış “latife” adlı kısa hikâyelerin de toplandığı “letâif” ya da “letâif-nâme” denen mecmuaların ilk örneği XV. yüzyıla aittir. Letâifler, XVI. yüzyıldan itibaren yaygınlaşmış ve XIX. yüzyıl sonlarına kadar da bunların birçok örneği verilmiştir. XIX. yüzyıla ait letâiflerden birinin yazarı Çaylak lakaplı Mehmed Tevfik'tir ve o, çıkardığı ilk mizah gazetesi ve fıkra derlemeleriyle Türk mizahına önemli katkılarda bulunmuştur. Mehmed Tevfik'in konuyla ilgili eserlerinden biri de meşhurlarımızın, özellikle edip ve şairlerimizin latifelerini toplamak ve unutulmamalarını sağlamak amacıyla düzenlediği Nevâdirü'z-zarâ?if'tir. Bu kitap tek cüz olarak H.1299/M.1881-82'de yayımlanmış, ancak tamamlanamamıştır. Yazarın işittiği latifelerden hafızasında muhafaza ettiği ya da yazıya geçirdiklerini bir araya getirmeye çalıştığı adı geçen kitap, mukaddimeyi takiben tek bölümden oluşmaktadır. Ana metne Hz. Muhammed ve Hz. Dıhye arasında geçen bir latifeyle başlayan Mehmed Tevfik, bu arada İslam ve Doğu kültürüne mensup diğer önemli kimselerin latifeye gösterdikleri ilgi üzerinde durmayı da ihmal etmemiştir. Murâd-ı Evvel, Emir Süleyman, Çelebi Sultan Mehmed, Fatih, Bâyezîd-i Sânî ve Yavuz Sultan Selim asırlarına göre düzenlediği metinde bu dönemlerde yaşamış meşhur kimseler hakkındaki latifelere yer vermiş ve söz konusu dönemler hakkında çok kısa da olsa kimi değerlendirmeler yapmıştır. Şair ve ediplerimizle ilgili pek de yaygın olmayan bazı latifeleri günümüze ulaştırması nedeniyle Nevâdirü'z-zarâ?if de Türk mizah edebiyatına katkısı olacak metinlerden biridir. Bu çalışmada Nevâdirü'z-zarâ?if hakkında kısa bir değerlendirme yapılmış, eserin metni günümüz alfabesine aktarılarak sonunda metnin içinde geçen özel isimlerden oluşan bir dizin verilmiştir.

The first samples of collections of pleasantries and witticisms in Turkish literature are encountered in the 15th century. Such collections became very popular after this period and today many such compilations are preserved in manuscript collections. Mehmed Tevfik, who was called as “Çaylak”, i.e. the Newbie, and who had contributed to the Turkish satire by publishing the first Turkish comic weekly and several compilations of witticisms and anecdotes, was also the author of one of the 19th century anecdotal compilations titled Nevâdirüʼz-zarâʾif, i.e.‘Rare Stories of the Elite'. In this work, he compiled several anecdotes about Turkish intellectuals and poets in order to preserve their memories. The only fascicle of this incomplete collection was published in 1881. It consists of one chapter after an introduction. The introduction starts with a report about a conversation between the Prophet Muhammad and Dihye and includes an essay on the importance of witty anecdotes and pleasantries in the Islamic and eastern cultures. The first chapter is organized according to the reigns of Ottoman sultans, Murad I, Süleyman the Amir, Mehemmed I, Mehemmed II, Bayezid II, and Selim I, and includes several anecdotes about people who have lived in these periods as well as some brief observations by Mehmed Tevfik. One of the important aspects of the Nevâdirüʼz-zarâʾif is that, as an original compilation it preserves anecdotes about Turkish authors and intellectuals that are not so commonly known. This article presents an evaluation of the text along with an annotated edition of it in modern Turkish alphabet and an index of proper names.