Bu çalışma, klasik Türk edebiyatının önemli bir unsuru olan dîvân dîbâcelerinde yer alan Kur’ân âyetlerinin kullanım biçimlerini, bağlamlarını ve şairlerin bu âyetler aracılığıyla iletmeyi hedefledikleri anlamları incelemektedir. Tahir Üzgör’ün Türkçe Dîvân Dîbâceleri adlı eserinde yer alan 40 dîbâce taranmış; âyetlerin doğrudan veya dolaylı iktibas biçimleri, içerikleri ve işlevleri sistematik olarak tasnif edilmiştir. Araştırma, dîbâcelerde âyetlerin genellikle üç şekilde kullanıldığını ortaya koymaktadır: (1) âyetin tümünün veya bir kısmının doğrudan alıntılanması, (2) kelime veya kısa ibarelerle yapılan dolaylı atıflar, (3) âyeti hatırlatan hadis, dua veya sembolik ifadeler.
İçerik açısından âyetler; tevhîd ve hamdele, risalet ve Hz. Peygamber’e övgü, insan ve yaratılış, Kur’ân’ın ilâhî kelâm oluşu, şiir ve şairlik, ilim-hikmet, uyarı ve kurtuluş temaları altında sınıflandırılmıştır. Şairler, bu âyetler aracılığıyla şiirin İslâm’da meşru ve yüce bir faaliyet olduğunu, peygamberin de bunu onayladığını kanıtlama amacı taşımaktadır. Ayrıca âyetler, şairin hem inancını hem de estetik anlayışını yansıtan derin anlam katmanları oluşturur. Çalışma, dîbâcelerin yalnızca edebî değil, aynı zamanda dinî ve kültürel kimliğin beyanı niteliği taşıdığını; âyetlerin bu beyanın en güçlü aracı olduğunu vurgulamaktadır.
This study examines the ways in which Qur’anic verses are used, the contexts in which they appear, and the intended meanings conveyed by poets in the prefaces of classical Turkish divans. The research is based on Tahir Üzgör’s Türkçe Divan Dibaceleri, analyzing 40 prefaces to classify the verses cited either directly or indirectly, their thematic content, and their functions. The findings indicate that Qur’anic references in prefaces generally appear in three forms: (1) direct quotation of an entire verse or a part of it, (2) indirect references through specific words or short phrases, and (3) expressions such as hadiths, prayers, or symbolic allusions that recall a verse.
Thematically, the verses are grouped under categories such as tawhid and praise of God, prophethood and praise of the Prophet Muhammad, humanity and creation, the Qur’an as divine speech, poetry and poets, knowledge and wisdom, and warnings and salvation. Through these citations, poets aim to demonstrate that poetry is a legitimate and elevated activity in Islam, endorsed by the Prophet himself. Moreover, Qur’anic references provide layered meanings that reflect both the poet’s faith and aesthetic vision. The study highlights that prefaces serve not only as literary introductions but also as declarations of religious and cultural identity, with Qur’anic verses functioning as their most powerful expressive tools.
By subscribing to E-Newsletter, you can get the latest news to your e-mail.
