Bu araştırma grid (ızgara) formu ve sanata yansımaları temelinde, önce Türklerin tarih sahnesinde göründüğü ‘Proto Türkler’den (M.Ö. 5000) başlayarak, günümüze kadar kurulan Türk devletlerinin sanat tarihsel sürecini inceler. Daha sonra günümüzde çalışmalarında grid formunu kullanan çağdaş Türk sanatçıları değerlendirilir. Burada, Türk sanat tarihinde yer alan on altı Türk devleti sırasıyla, Hun Devleti, Batı Hun İmparatorluğu, Avrupa Hunları, Akhunlar, Göktürk Devleti, Uygur Hakanlığı, Avar Devleti, Hazar Devleti, Karahanlılar, Gazneliler, Büyük Selçuklu Devleti, Harzemşahlar Devleti, Timurlar Devleti, Babür Devleti, Altınordu Hanlığı ve Osmanlı İmparatorluğu olarak görülür. Türk devletlerinin tarihsel süreci takip edilirken özellikle sanat eseri uygulamalarında grid formuna yer veren devletler ile onların zamanında ortaya çıkan örnek eserler ve planlar ele alınır. Söz konusu örnek işler arasında, Göktürkler döneminden yönleri gösteren diyagonal kare formu, Hunlardan önceki İskit Türkleri zamanından kare planlı kurgan ve mezar odaları ile kare süslemeli Pazırık halısı, Hun Türkleri döneminden daire (kare) planlı çadır, Uygur Türkleri döneminden kare formlu mimari yapı planları, Karahanlı Türkleri döneminden kare formlu mimari yapı bezemeleri, Anadolu Selçuklu Türkleri döneminden kare formlu ‘Selçuklu Yıldızı’ simgesi ve Osmanlı Türkleri döneminden kare formlu ‘Tılsımlı Gömlek’, makıli uslupta yazılmış hat sanatı, minyatür sanatı ve ızgara biçimli pencere şebekesi görülür. Bu incelenen örnekler arasında grid formu kimi zaman araç değer kimi zaman da amaç değer haline getirilir. Araştırmada daha sonra, günümüz çağdaş Türk sanatından yirmi bir sanatçı tespit edilir ve bunlar arasından grid formunu daha yoğun kullanan yedi sanatçı örnek işleri bağlamında değerlendirilir. Sözü edilen bu çağdaş Türk sanatçıları arasında Erol Akyavaş (1932-1999), Sarkis Zabunyan (1938), Seyhun Topuz (1942), Halil Akdeniz (1944-2024), Bünyamin Özgültekin (1951), Serhat Kiraz (1954) ve Mithat Şen (1957) bulunur. Bu araştırma, grid formunun Türk sanatındaki tarihsel süreci ile çağdaş Türk sanatındaki rolünü baz alırken, nitel araştırma türlerinden betimsel araştırma yöntemi ile nitel araştırma aşamalarından içerik analizini ve nitel araştırma desenlerinden (yöntem) olan durum çalışmasını birlikte kullanır. Grid formuna hem genel Türk tarihi hem de çağdaş Türk sanat tarihi açılarından yaklaşan bu araştırmanın sosyal bilimler bağlamında sanat alanyazın dünyasına katkılar getireceği ümit edilir.

This research examines the art historical process of the Turkish states established on the basis of the grid form and its reflections on art, starting from the ‘Proto Turks’ (5000 BC) when the Turks first appeared on the stage of history, until today. Then, contemporary Turkish artists who use the grid form in their works are evaluated. Here, the sixteen Turkish states in Turkish art history are seen as the Hun State, the Western Hun Empire, the European Huns, the Hephtalites, the Göktürk State, the Uyghur Khanate, the Avar State, the Khazar State, the Karakhanids, the Ghaznavids, the Great Seljuk State, the Khwarezm State, the Timur State, the Mughal State, the Golden Horde Khanate and the Ottoman Empire. While following the historical process of the Turkish states, especially the states that used the grid form in their art applications and the sample works and plans that emerged during their time are discussed. Among the sample works in question, the diagonal square form showing directions from the Gokturk period, the square-planned kurgan and tomb chambers and the square-decorated Pazyryk carpet from the Scythian Turks period, the circular (square) planned tent from the Hun Turks period, the square-formed architectural structure plans from the Uyghur Turks period, the square-formed architectural structure decorations from the Karakhanid Turks period, the square-formed ‘Seljuk Star’ symbol from the Anatolian Seljuk Turks period and the square-formed ‘Tılsımlı Gömlek’ from the Ottoman Turks period, the calligraphy written in the Makili style, the miniature art and the grid-shaped window network are seen. Among these examined examples, the grid form is sometimes turned into a means value and sometimes into a goal value. Later in the research, twenty-one artists from today's contemporary Turkish art are identified and seven artists who use the grid form more intensively are evaluated in the context of their exemplary works. Among these contemporary Turkish artists are Erol Akyavaş (1932-1999), Sarkis Zabunyan (1938), Seyhun Topuz (1942), Halil Akdeniz (1944-2024), Bünyamin Özgültekin (1951), Serhat Kiraz (1954) and Mithat Şen (1957). This research, while taking the historical process of the grid form in Turkish art and its role in contemporary Turkish art as a basis, uses the descriptive research method from qualitative research types, content analysis from qualitative research stages and case study from qualitative research designs (method). It is hoped that this research, which approaches the grid form from both general Turkish history and contemporary Turkish art history perspectives, will contribute to the world of art literature in the context of social sciences.