Mezyedîler, Ali b. Mezyed’in Orta Irak’ta tarih sahnesine çıkmasıyla bu bölgede hüküm süren bir Arap hanedanıdır. Mezyedî hanedanı, Irak Büveyhîleri iktidarının zayıflamaya başladığı bir dönemde ortaya çıkmıştır. İlk olarak Büveyhî hükümdarı Muizzüddevle’nin veziri Ebû Muhammed el-Mühellebî, Ali b. Mezyed’e Sûrâ ve civarının himayesini vermiştir. Sonrasında Büveyhî hükümdarı Bahâüddevle, 387 (997) yılında Ali b. Mezyed’i Nîl, Fellûce ve Câmiayn’ı içine alan toprakların emîri olarak tanımıştır. İkinci Emîr Nûrüddevle Dübeys döneminde, Mezyedîlerin Irak’taki siyasî-askerî hadiselere de müdahil olmaya başladığı görülmektedir. Abbâsî halifesi el-Kâ’im Biemrillâh, Şiî Büveyhîlerin baskılarının arttığı dönemde özellikle Arslan el-Besâsîrî’nin kendisini baskıladığı bir zamanda, Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey’i Bağdâd’a davet etmiştir. Bu siyasî denklemde özellikle Dübeys şartlara göre hareket etmiştir. Nitekim Bağdâd’a gelen Tuğrul Bey, güç dengelerini bozmuştur. Tuğrul Bey’in Bağdâd’a hâkim olmasıyla halifeyi baskı altında tutan Arslan el-Besâsîrî buradan kaçmış ve sonrasında Dübeys ile ittifak kurmuştur. Bu dönemde Mezyedîler genel anlamda muktedir bir güç olmasalar da siyasî ittifaklarla ayakta kalmışlardır. Nitekim Emîr Dübeys, Arslan el-Besâsîrî ile ittifak yapmış olsa da zor durumda kalınca ittifakı bozmaktan çekinmemiştir. Dübeys, hem Selçuklulara hem de Abbâsîlere siyasî saiklerle yaklaşmış, ancak daha sonra ilk fırsatta onlara karşı isyan etmekten çekinmemiştir. Öyle ki pek çok kez Selçuklular ve Abbâsîlere karşı savaşmış ve mağlup olunca sultandan ve halifeden af dilemekten çekinmemiştir. Mezyedîler genel olarak gücü nispetinde hâkimiyet sahasını genişletmeye çalışan Şiî bir Arap emîrliği olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada, merkezî Irak’ta hüküm süren Mezyedî hanedanının ortaya çıkışından 1086 yılına kadarki tarihi ele alınacaktır.

The Mazyadids are an Arab dynasty that ruled in this region after Ali b. Mazyad appeared on the stage of history in Central Iraq. Abū Muhammad al-Muhallabī, the vizier of the Buyid ruler Muizz al-Dawla, granted Ali b. Mazyad the patronage of Surā and its neighbourhood. In 387 (997), the Buyid ruler Bahā al-Dawla recognised Ali b. Mazyad as the emir of the lands including Nīl, Fallūjah and Jāmiayn. The Mazyadid dynasty emerged at a time when the power of the Iraqi Buyids began to weaken. This period was a time when the Abbāsid caliphate was under Shi’ite Buyid pressure. The Abbāsid caliph al-Qāʾim bi-Amr Allāh invited the Seljuk Sultan Tugrul Beg to Baghdād at a time when the Mazyadī amir Nūr al-Dawla al-Dubays intervened in the political-military events, especially when Arslan al-Basāsīrī was oppressing him. In this political equation, especially Dubays, one of the Mazyadī amirs, acted according to the circumstances. As a matter of fact, Sultan Tugrul Beg, who came to Baghdād, disrupted the balance of power. When Tugrul Beg entered Baghdād, Arslan al-Basāsīrī, who was under pressure from the caliph, fled from here and then made an alliance with al-Dubays. Although the Mazyadids did not have a very powerful power in general, they survived with political alliances. As a matter of fact, although the Mazyadid amir al-Dubays allied with Arslan al-Basāsīrī, he did not hesitate to break the alliance when he was in a difficult situation. Dubays approached both the Seljuks and the Abbāsids with political motives and did not hesitate to rebel against them at the first opportunity. So much so that he fought against the Seljuks and the Abbāsids many times and did not hesitate to ask for forgiveness from the sultan and the caliph when he was defeated. In general, the Mazyadids appear as a Shi’ite Arab emirate that tried to expand its sphere of dominance in proportion to its power. In this study, the history of the Mazyadid dynasty that ruled in central Iraq from its emergence until 1086 will be discussed