Sultan 3. Selim (1789-1807) tarafından inşa ettirilen Üsküdar Selimiye Camisi ve Sultan 2. Abdülhamid’in (1876-1909) inşa ettirdiği Yıldız Hamidiye Camisi’nin taçkapı ve mihraplarının plan, malzeme-teknik ve süsleme kompozisyonlarının birbiriyle ilişkisi ile bunların oluşumunda rol alan yaptıran/patron, mimar/sanatçı ve sanat akımları vb. özelikler çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Ayrıca, taçkapı ve mihrabın dini ve ideolojik sembolizmleri ile patron ve sanatçının, yapının içi ile dışı arasındaki uyumu ne derece gözettikleri hakkında da görüşler sunulmuştur. Osmanlı sanatı içinde taçkapı ve mihrap, kurgusal özellikleriyle ait oldukları yapıların inşa tarihleri, işlevleri, üslup özellikleri ile sanatçı ve banilerin kimlikleri hatta ruh, inanç ve düşünce dünyası hakkında verileri bünyesinde barındıracak kadar önemli iki yapı elemanıdır. Bu bakımdan ikisinin aynı eksende ele alınması Osmanlı sanat tarihçiliği için bir ilk olma özelliği taşımaktadır. Osmanlı dini mimarisini şekillendiren en önemli fiziksel ve simgesel unsurlardan biri olan mihrap ile gerek sivil gerekse dini mimaride yöneticinin ve monarşik yapının mimari aracılığıyla dışa vurumu olan taçkapının Osmanlı sanatı ve mimarisi içindeki etkileşimlerinin önemi üzerinde de durulmuştur. Modernleşme dönemi Osmanlı mimarisi, Batılı barok, rokoko, ampir ve Doğu-Batı sentezli seçmeci sanat akımlarının ilk elden yani yönetici tabakanın patronluğunda dönemin siyasi, ideolojik ve ekonomik çalkantıları içerisinde şekillenmiştir. Dolayısıyla bu döneme taçkapı-mihrap ekseninden bakabilmek, bize mimarideki tüm bu değişim ve hareketliliği nesnel veriler ışığında görebilmemizi sağlayacaktır.

The relationship between the plan, material-technique and ornamental compositions of the portal and mihrabs of Usküdar Selimiye Mosque built by Sultan Selim III (1789-1807) and Yıldız Hamidiye Mosque built by Sultan Abdulhamid II (1876-1909) and builder/boss, architect/artist and art movements etc. that took part in their formation form the subject of our study. In addition, opinions presented about the religious and ideological symbolism of the portal and the mihrab, and what extent the patron and the artist observe the harmony between the interior and exterior of the building. In Ottoman art, the portal and the mihrab are two building elements that are important enough to contain data about the construction dates, functions, stylistic features of the buildings they belong to, the identities of artists and patrons, and even the spirit, belief and world of thought. In this respect, considering the two on the same axis is also a first for Ottoman art historiography. The importance of the interaction of the mihrab, which is one of the most important physical and symbolic elements shaping the Ottoman religious architecture, and the portal, which is the expression of the ruler and monarchical structure through architecture in both civil and religious architecture, in Ottoman art and architecture was also be emphasized. The Ottoman architecture of the modernization period was shaped within the political, ideological and economic turmoil of the period first-hand, that is, under the patronage of the ruling class, of the elective art movements with east-west synthesis. Therefore, looking at this period from the portal-mihrab axis will enable us to see all this change and mobility in architecture in the light of objective data.