Bu makalenin konusunu oluşturan Eskihisar Kalesi, Bizans dönemindeki adı Niketiaton olduğu düşünülen Gebze, Eskihisar Köyü’nde yer almaktadır. Makale kapsamında, Niketiaton’un yeri, kalenin tarihi ve mimari özellikleri tartışılmıştır. İç kale, planı, konut ve şömine gibi mimari unsurları ile dokuzuncu ve on dördüncü yüzyıllar arasında savunma açısından önem kazanan Bithynia Bölgesi'nin savunma, ulaşım ve ticaret ağını oluşturan savunma yapıları arasında ilginç bir örnektir. Kuzeybatı ve batı Anadolu'daki diğer savunma yapıları ile yaptığımız karşılaştırmalar sonucunda iç kalenin kısmi çerçeveli teknik ve tuğla bezemeler içeren malzeme ve teknik uygulamalarının, Foss tarafıdan Lydia yapılarında tespit edilen ve Laskarisler dönemine tarihlenen uygulamalar ile benzerlik kurarak on üçüncü yüzyıla tarihlendirilebileceğini düşünüyoruz. Bölgenin tarihi arkaplanı göz önüne alındığında, iç kale Körfezin Ioannes Vatatzes döneminde yeniden Bizans egemenliğine girdiği 1241 yılı sonrasına, on üçüncü yüzyılın ikinci yarısına tarihlenebilir. Foss tarafından verilen tarihlendirme önerileri tarih kayıtları ile uyumludur ancak kalenin malzeme ve teknik verileri kaynaklarda Niketiaton hakkında verilen kayıtlar ile uyumsuz olarak daha geç bir tarihe işaret etmektedir. Bizans savunma yapıları hakkında kapsamlı ve detaylı çalışmaların az sayıda olması malzeme ve teknik değerlendirmeye dayalı tarihlendirme yapabilmek için yeterli karşılaştırma verisinin olmamasına neden olmuştur. Malazgirt Muharebesi ile İstanbul'un fethi arasındaki dönemde özellikle kuzeybatı Anadolu'da inşa edilen savunma yapılarının detaylı bir şekilde incelenmesinin Bizans ve Osmanlı tarihi ve mimarisi açısından önemli veriler sağlayacağı açıktır.

Eskihisar Castle is located in Eskihisar Village in Gebze, whose name is thought to be Niketiaton in the Byzantine period. The article discusses the location of Niketiaton, the historical and architectural features of the castle. In the period between 9th and 14th centuries, Bithynia gained importance in terms of its defense structures; within the other structures of the region that formed its network of defense, transportation and trade, the inner castle comes forth as an interesting example because of its plan and architectural elements like a domestic building and fireplace. As a result of a comparison with the other defensive structures in northwestern and western Anatolia, we believe that the inner castle can be dated to the 13th century. After the comparison, the framed technique and brick decorations on the inner castle seem datable to the 13th century, as these applications are comparable to the Lascarian examples found by Foss on the structures in Lydia. When the historical background is taken into consideration, inner castle can belong to the second half of the 13th century, after 1241, when the Gulf was again under Byzantine rule during the reign of John Vatatzes. The building phases and dates suggested by Foss seem compatible with the historical data but the material and technical data of the castle point to a later date, which is inconsistent with the records about Niketiaton in the sources. The limited number of comprehensive and detailed studies on Byzantine defense structures caused the lack of sufficient comparison data for our research. It is clear that a detailed examination of the defense structures built especially in northwestern Anatolia during the period between the Battle of Manzikert and the conquest of İstanbul will provide important data in terms of Byzantine and Ottoman history and architecture.