İnsanlık tarihinin şekillenmesinde devletlerin siyasi, sosyal, sağlık, ekonomik, idari ve askeri yönetim kararları etkili olmuştur. Bunlara ek olarak doğal afetler, coğrafik koşullar, modern teknoloji gibi tali nedenler de insanlığı etkileyerek bir dizi zincirleme olaya sebebiyet vermiştir. Çalışmamızın amacı olan savaş ve kitlesel göçler ise; insanlık tarihini ve toplumları bir dizi zincirleme olaylarla; sosyo-kültürel, ekonomik, hukuki, devletlerin yönetim biçimleri ve toplum(halk) sağlığı gibi alanları derinden etkilemiş ve değiştirmiştir. Bu çalışmada, insanlık tarihi boyunca toplum sağlığını etkileyen salgın hastalıkları, savaş ve göçler bağlamında neden-sonuç ilişkisi incelenecektir. Bu doğrultuda savaş ve göçlerin toplum sağlığına etkileri incelenirken; salgın hastalıkların (pandemi) meydana gelmesinde, savaş ve göç ortamlarının bulaşıcı hastalıklar üzerinde bir rezervuar(konak) olduğu görülmüştür. Buna ilaveten salgın hastalıklara neden olan enfeksiyon hastalıklarının; uluslararası ticaret, hava ve deniz yolu ulaşımı, kontrolsüz yaşam, göç kampları gibi kontamine su kullanımı yapılan yerler, yetersiz ekipmanlarla yapılan tarım ve hayvancılık çalışmaları, adli suç örgütlerinin küresel çaplı faaliyetlerinin büyük etkisi olduğu -özellikle COVİD19 süreci boyunca- ortaya çıkmıştır. Salgınların, toplumları ve insanlık tarihini büyük ölçüde etkilemesine ilaveten savaş ve göçler gibi yapay etkiler ile de küresel alana yayılmaları daha hızlı ve kolay bir hale gelmektedir. Bu duruma örnek gösterebilmek amacıyla tarihe genel bir özetle bakılırsa; haçlı ordularının sıtma, anzak askerlerinin sıtma ve şark çıbanı, Napolyon ordularının tifo ve dizanteri, Amerikalıların kolera, veba ve AIDS, Osmanlı’nın veba ve verem, Orta doğu’nun çocuk felci ve cüzzam, Asya’nın çiçek ve frengi, Çin ve Afrika’nın cüzzam ve çiçek harici tüm enfeksiyon hastalıkları ile mücadelesi, bu toplumların tarihlerinde bir kırılma noktası haline gelmesine sebebiyet vermiştir. Günümüzde de halen devam eden 2019 yılı başlangıçlı Coronavirüs salgını, tarihteki bu kırılma noktalarına örnek olarak görülmekte; yukarıda belirtilen salgınlardan farklı olarak hemen hemen tüm kıtaları etkilediğine tanık olunmuştur. Sonuç olarak; tarih boyunca meydana gelen savaş ve göçlerin, bulaşıcı hastalıkların artmasında ve salgın boyutuna geçmesinde büyük bir etken olduğu sonucuna varılmıştır.

Political, social, health, economic, administrative and military management decisions of states have been effective in shaping human history. In addition, secondary causes such as natural disasters, geographical conditions and modern technology have affected humanity and caused a series of chain events. The aim of our study is war and mass migrations; human history and societies with a series of chain events; socio-cultural, economic, legal, governmental styles and community (public) health have profoundly affected and changed areas. In this study, cause-effect relationship will be examined in the context of epidemics, war and migrations that affect public health throughout human history. Accordingly, while examining the effects of wars and migrations on public health; In the occurrence of epidemics (pandemic), war and migration environments have been found to be a reservoir (host) on infectious diseases. In addition, infectious diseases that cause epidemic diseases; It has been revealed that the global activities of judicial crime organizations, especially in the COVID19 process, have had a great impact on the areas where contaminated water is used, such as international trade, air and sea transportation, uncontrolled life, migration camps, and insufficient equipment. In addition to the fact that outbreaks greatly affect societies and human history, artificial effects such as wars and migrations become faster and easier to spread to the global area. If we look at the history in a general summary to show an example to this situation; Malaria of the crusaders, malaria and oriental boils of anzac soldiers, typhoid and dysentery of Napoleonic armies, America's cholera, plague and AIDS, Ottoman plague and tuberculosis, Polio and leprosy of the Middle East, Asia's flower and syphilis, China and Africa 's struggle with all infectious diseases other than leprosy and flowers caused these societies to become a breaking point in their history. The Coronavirus epidemic that started in 2019, which still continues today, is seen as an example of these breaking points in history; Unlike the epidemics mentioned above, it has been witnessed that it affects almost all continents. As a result; It has been concluded that wars and migrations that occurred throughout the history have been a major factor in the increase of infectious diseases and their transition to epidemic dimension.