Osmanlı tarih yazımı söz konusu olduğunda gerek kaynak değeri gerekse de güvenirliğinin diğer kaynaklara olan önceliği bağlamında en çok müracaat edilen kaynak türü olarak, devletin bürokratik işlemleri için oluşturmuş olduğu ve bugün muhtelif arşivlerde muhafaza edilen arşiv belgeleri akla gelmektedir. Ancak, söz konusu belgelerden sağlıklı bir şekilde istifade etmek ve bilgi üretmek en temel problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu bağlamda belgelerin dili kadar diplomatiğinin de iyi bilinmesi, bilgi edinimi ve üretimini şüphesiz kolaylaştıracaktır. Özellikle Osmanlı kurumlarının işlev ve işlemlerinin zaman içerisinde değişime uğradığı, yeni kurumların tesis edildiği gerçeğini göz önüne aldığımızda, Klasik dönemde ve Tanzimat döneminde oluşturulan belgelerin diplomatik olarak birbiri ile birebir aynı olmayacağını bilmemiz gerekmektedir. Zira Tanzimat dönemi, devletin bütün kurumları ve işleyişi açısından bir kırılma noktası olduğu gibi bürokratik evrâkın dili, şekli, formatı, işleyişi hususunda da yeni bir dönem olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmamızda yüzyıllar boyunca devlet bürokrasinin işleyişinin bir ürünü olup “hazine-i evrâk” olarak adlandırılan ve günümüze intikal eden belgelerin, daireler arasında gördüğü işlem ve muamelenin yüzyıllar içerisinde diplomatik olarak değişim ve dönüşümü incelenecektir. Çalışmada “örnek vaka inceleme yöntemi” kullanılarak veriler analiz edilmiştir. Bu bağlamda Klasik ve Tanzimat dönemlerine ait örnek belgeler tespit edilmiş ve bu belgelerin gerek orijinal halleri gerekse de çevirileri çalışma ekinde verilmiştir. Böylelikle söz konusu her iki dönemin belgeleri üzerindeki işlem ve muamele arasındaki fark ortaya konmaya çalışılmıştır.

In the Ottoman historiography, archival documents, which the state produced for its bureaucratic procedures and which are kept in various archives, come to mind as the most referred source due to thier value of source and their precedence over the other sources as to their reliability. However, the most basic problem that we face is properly making use of these documents and producing knowledge. In this regard, having a good knowledge of the diplomatics as much as having a good command of the language of the documents will undoubtedly facilitate the knowledge acquision and production. Especially, considering that the functions and the procedures of the Ottoman institutions changed in time and that new institutions were established, we must know that the diplomatics of the documents produced in the classical period and Tanzimat period are not identical. This is because Tanzimat was a period in which the language, form and function of the bureaucratic document were new as much as it was a period of breaking point with which the institutions and their functions assumed a new form. In our study, the change and the transformation of process and transaction among the departments of the documents – the products of the process of state bureaucracy- called “hazine-i evrâk” and which descended to our time will be examined in terms of diplomatics. In the study, the data were analyzed by using “example case study method”. In this context, sample documents belonging to the Traditional and Tanzimat eras were determined and both the original versions and the translations of these documents are presented in the appendix. Thus, the differences between the transaction and the treatment on the documents of both periods was tried to be revealed.