XIX. yüzyılın ortalarında Türkistan coğrafyasında ortaya çıkan “Ceditçilik” hareketi, İslam dünyasında yüzyıllardır sürdürüle gelen klasik medrese eğitiminin (usul-u kadim), batı aydınlanmasının da etkisiyle yerini, yeniliklere açık ve talebelerine dünyayı tanımayı sağlayacak yeni bir eğitim anlayışına (usul-u cedit) bırakması gerektiğini savunmuştur. Bu hareketin kurucusu sayılan İsmail Gaspıralı (ö. 1914), çıkardığı Tercüman gazetesi vasıtasıyla eğitim-öğretimde yenileşmeyi öngören bu yaklaşımın tüm Türk İslam coğrafyasında yayılmasını sağlamıştır. Bu hareketi benimseyen, Medreselerde sadece Arapça ve ona dayalı olarak nakli ilimlerin değil, bunların yanı sıra fenni ve akli ilimler ile Türkçe ve Rusçanın da öğretilmesi gerektiğini savunan düşünürlerin sayısı hızla çoğalmış ve bu tarzda eğitim veren medreseler kısa sürede birkaç yüze ulaşmıştır. Söz konusu düşünürlerden biri de Kazan bölgesinde eğitimciliğiyle ün yapmış, mektep ve medreselerde okutulmak üzere hem Türkçe hem de Arapçayı öğreten kitaplar kaleme almış Ahmed Hadi Maksudi’dir. Kazan bölgesinin önemli eğitimcilerinden biri olan Ahmed Hadi Maksudi, İsmail Gaspıralı’nın kurucusu olduğu Bahçesaray medresesine ders vermek üzere davet edilince bu hareketle tanışmıştır. Burada bu usulde ders verme metodlarını iyice benimsemiş, kendi memleketi Kazan’a dönünce de açtığı medreseyle ve yazdığı kitaplarla Ceditçilik hareketinin önemli bir temsilcisi olmuştur. Bu çalışmada eğitim ve öğretimde yenilik çabalarından biri olarak Ceditçilik’in ortaya çıkışı, benimsediği metot ve temsilcilerine değinilecektir. Hareketin temsilcilerinden biri olarak Ahmed Hadi Maksudi’nin hayatı, eğitimciliği ve bu bağlamda kaleme aldığı ‘el-Kavâninu’n-Nahviyye’, ‘eş-Şifahiye’, ‘İstikmâl’, ‘Muallim-i Sani’ ve ‘Arabiyyât’ isimli eserleri tanıtılacak, bu kitapların Arapça öğretimine ilişkin ortaya koyduğu yenilik ve yaklaşımlar tespit edilmeye çalışılacaktır.

The movement of “Jadidism,” which appeared in the middle of 19th century in the region of Turkestan, argued that with the effect of the Western enlightenment, the classical madrasa education (usul ul-qadim), which had been applied for centuries in the Islamic World, needed to give way to a new understanding of education (usul ul-jadid) which was open to innovations and which enabled the students to know the world. Accepted as the founder of this movement, İsmail Gaspıralı (d. 1914), enabled this movement, which envisaged innovation in education, to spread in all Turkish-Islamic geography thanks to his newspaper, Tercüman. The number of the thinkers, who took on this movement and defended that not only Arabic and related transmitted knowledge, but also scientific and intellectual knowledge together with Turkish and Russian should be taught in the Madrasas, increased rapidly and the number of the madrasas giving this kind of education reached a few hundred in a short time. One of the thinkers in question was Ahmed Hadi Maksudi, who made a name as an educationalist in the region of Kazan and wrote books teaching both Turkish and Arabic to be studied in the madrasas. One of the important educators of Kazan region, Ahmed Hadi Maksudi met this movement when he was invited to lecture at Bahçesaray madrasa, founded by İsmail Gaspıralı. He deeply adopted the teaching methods in this system here, and he became an important representative of Jadidism movement with the madrasa he founded and the books he wrote after he returned his hometown, Kazan.