Geniş kapsamlı bir Batılılaşma hareketi olan Tanzimat, metot ve anlayış bakımından kendisinden sonraki modernleşme hareketlerini de büyük ölçüde etkilemiştir. Bu bakımdan bilim çevrelerinin pek çoğu tarafından gerçek anlamda Türk Batılılaşmasının başlangıç noktası olarak görülmüştür. Tanzimat, başta devletin yapısı olmak üzere, neredeyse her alanda yeni ve modern bir devlet teşkilatına doğru ilk adımın atıldığı dönemdir. Dış gelişmeler ve iç çalkantılar Osmanlıyı Tanzimat sürecine mecbur bırakmıştır. Bu yüzden o, inisiyatifin büyük ölçüde Batılı devletlerin elinde olduğu, bununla birlikte yeniden dirilişin Batılı bir modelle olabileceğini düşünen öncülerinin iyi niyetle başlattığı bir yenileşme sürecidir. Devletin yeniden ihyası, rol model olarak Batı görülmesi ve eskiden vazgeçememek gibi çelişkiler Tanzimat’ın ve onun öncülerinin zihin yapısının bir handikabı olarak her zaman tartışma konusu olmuştur. Zamanın ekonomik, siyasal ve sosyal gerçekleri göz önüne alındığında başka nasıl bir yenileşme metodu uygulanabilirdi, sorusunun cevabını vermek de kolay değildir. Devlet yapısında modernleşmeyi, hak ve özgürlükleri esas alan Tanzimat, Osmanlı Devleti’nin Batılılaşma sürecinde gerçek birer yenilik olup olmadığını ve toplumsal değişme açısından sonraki dönemlere nasıl bir anlayış bıraktığını ortaya koymak bu çalışmanın asıl amacını oluşturmuştur. Batı’nın dayatması dışında Tanzimat ricalinin hür iradesiyle hazırlıklı, planlı, sistemli bir şekilde belli bir amaca dönük olarak yapılanları tanzim etme gücünün olmaması; yeniliklere başlamadan önce, onları anlayıp uygulayacak insan kaynağını yetiştirilememesi arzu edilen başarının ortaya çıkmasını engellemiştir. Ancak hiç kimseyi memnun edememiş ve hedefine ulaşamamış olsa da Tanzimat, sonraki dönemlerdeki gelişmeler, fikir faaliyetleri göz önüne alındığında, onun hem bir gereklilik, hem de birçok yönüyle doğru bir girişim olduğu söylenebilir. Çalışmada yöntem olarak, dönemle ilgili ana vesikaların, söz konusu dönem ile ilgili yapılan bilimsel çalışmaların tarandığı ve yorumlandığı bir yol izlenmiştir.

Tanzimat, which can be referred to as a large-scale westernization movement, substantially affected the subsequent modernization movements in terms of methodology and understanding. Therefore, it is considered by most of the academia as the true starting point of the Turkish Westernization. Tanzimat is the first step to a fresh-new modern state organization, of the state structure in particular, in every aspect. External developments and domestic turmoil made the Ottoman Empire resort to Tanzimat. Hence, it refers to a renovation process which was predominantly governed by Western countries and initiated bona fide by pioneers who thought that revival could be achieved through a Western model. Such contradictions as state's recovery, West as role model, and failure to give upon the old conventions have always been regarded as a barrier to Tanzimat and the mindsets of the vanguards and been a hotly debated topic. In consideration of the economic, political, and social facts of the time, it is not easy to offer an answer to what other renovation methods would be adopted. The primary concern of the present study is to reveal whether Tanzimat, relying on modernization of governmental structure and rights and freedoms, can be considered as a true renovation in the Westernization of the Ottoman Empire and what kind of an understanding it bequeathed to the following periods in terms of social change. The fact that Tanzimat dignitaries were incapable of reorganizing the efforts in a purposeful, well-planned, systematic manner independent of the Western impositions and training the human resources able to appreciate and apply them before the implementations hampered the intended achievement. However, even though it could please no one and achieve the desired goals, Tanzimat, in consideration of its intellectual activities, can be regarded as both a necessity and a right endeavor from a great many perspectives. This study follows a methodology where primary sources and scientific studies concerning the period are reviewed and analyzed.