Düz Dokuma yaygılar Türk ölü gömme adetlerinde oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Halk arasında ölümlük-dirimlik, ahretlik, sargı halısı/kilimi olarak adlandırılan dokumalar cenaze üzerine serilen, mezarlık dönüşü de camiye bağışlanan yaygılardır. Bunlar hiçbir şekilde alınıp, satılmaz. Adeta bir çeyiz malzemesi gibi yaşlılar tarafından kefen bezi ile sandıkta muhafaza edilirdi. Ölümlük halılar, yakın zamana kadar Anadolu'nun hemen hemen her yöresinde özenle uygulanan ölüm geleneklerinden biridir. Balıkesir, Çanakkale, Bergama gibi Batı Anadolu, Niğde, Kırşehir gibi Orta Anadolu ve Van, Bitlis, Hakkâri gibi Doğu Anadolu bölgesinde uzun bir süre varlığını sürdüren bu gelenek, Orta Asya Türk dünyasında da kendini göstermektedir. Özellikle Türkmenler'de "Pışbağalı Halı" olarak adlandırılan dokuma, bu amaca hizmet eden bir dokumadır. Pışbağa yani kaplumbağa uzun ve sağlıklı bir ömrün simgesi olarak bilinmektedir. Ayrıca devletin egemenliğini, gücünü ve kudretini de sembolize eder. Kaplumbağa bu bağlamda hanedan sembolü olarak kabul görmüştür. Nitekim Göktürk taş yontularının kaidesinde de sıklıkla kullanılan bir figür olarak Türk süsleme sanatındaki yerini almıştır. Türklerde ve Çinlilerde kutlu bir hayvan olarak nitelendirilen ve astrolojik bir simge olarak bilinen kaplumbağa figürü, İç ve Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar uzanan bir süsleme ögesidir. Bu makalede ölümlük-dirimlik dokumalar üzerinde durularak, bunların motif ve kompozisyon düzeni ile ikonografik çözümleri mukayeseli olarak irdelenecektir.

Plain weave rugs occupy a significant place in funeral rites traditions of the Turks. Known colloquially as ölümlük-dirimlik (‘life and death fabric’), ahretlik (‘afterlife fabric’), and sargı halısı/kilimi (‘wrapping rug/kilim’), these fabrics were used to cover mortal remains. They were often donated to the mosque following the return from the burial and they were under no circumstances bought or sold. The fabrics were kept by old people together with the shroud in their dowry chest almost as if they were part of their dowry. Until recently the death rugs were meticulously observed customs in nearly all of Anatolia. The tradition was sustained over many years in places like Balıkesir, Çanakkale and Bergama in western Anatolia, in Niğde and Kırşehir in central Anatolia and in Van, Bitlis and Hakkari in eastern Anatolia, and it also shows up among the Turkic peoples in Central Asia. The Turkmens’ so-called pışbağalı halı is a rug peculiar to this purpose. Pışbağa means tortoise, which symbolizes a long and healthy life. Besides, it represents the supremacy, strength, wealth and prosperity of the State. Turtle, in the sense, has been cited as a dynastic symbol. Hence the figure that frequently was used on the plinths of the Göktürk stone carvings also appears in Turkish decorative art. The turtle figure, regarded as a sacred animal and an astrological symbol, is used for decorative purposes from Central to Minor Asia. This article will focus on the ölümlük-dirimlik fabrics, and explore and compare their motifs, compositions and iconographic solutions.