Osmanlı Devleti’nde menzil kavramı terim olarak “hareket halindeki orduların, kervanların, ulakların ve devlet görevlilerinin belirli bir mesafe kat ettikten sonra geceyi geçirmek, at değiştirmek veya dinlenmek için konakladıkları yer, bina veya han yerine kullanılan bir tabirdir”. 17. yüzyıl sonlarına kadar Osmanlı bürokratları, menzilleri işlevleri bakımından ayırt ve tasnif etmeye yarayacak terim ve terminoloji kullanmamışlardır. Farklı amaçlar için ayrılmış menziller, isim benzerliği nedeniyle tek bir menzil gibi algılanmış, işlevleri birbirine karışmıştır. Oysa menziller, mekânları, organizasyonları, işleyiş ve işlevleri bakımından askerî menziller, hac menzilleri, konaklama menzilleri ve menzil külliyeleri olarak farklılık gösterirler. Örneğin hac menzilleri, Hac kafilelerinin, yolculukları esnasında, uğradıkları, alış-veriş yaptıkları, konakladıkları ve evliya türbelerini ziyaret ettikleri yerleşimler veya konaklama alanlarıdır. Surre alaylarını yerine ulaştırmakla görevli olan kafileye devletin himayesinde hacılar da eşlik eder. Menziller ve menziller arasındaki mesafe1ere göre kurgulanan menzilnamelerde yazar, bir yerden diğerine geçtiği menzilleri anlatırken genellikle oldukça kısa bilgi verir. Örneğin dini bir amaçla yapılan yolculukta ziyaret edilecek kutsal yerler, camiler verilirken kısıtlı da olsa yer yer o mekânlara ait çeşitli bilgiler verilir: varsa tekke, medrese, cami, han gibi yapılar; burada yaşayan halk, bağ ve bahçeleri gibi. Bu çalışmada hac menzilnamelerinde şehirlerden yansımalar, sosyal hayat ve maddi kültüre ait öğeler izlenmeye çalışılacaktır.

In the Ottoman Empire, menzil (destination, haltingplace) as a term is “an expression used to identify a place, a building or a lodging where the armies on the move, caravans, couriers and state officials spend the night, change horses or rest after they cover a certain distance. Till the end of the 17th century, Ottoman bureaucrats did not use any specific terms that could be exploited to distinguish and classify the destinations with regard to their functions. Destinations reserved for different reasons were perceived as one and the same due to name resemblance and thus their functions were somewhat get mixed. Yet destinations show different characteristics as military, pilgrimage, lodging, and destination complexes in respect to their abodes, organizations, running and functions. For instance, pilgrimage destinations are complexes and lodgings in which pilgrimage corteges stop by, shop at, rest in and visit shrines. Pilgrims under state patronage accompany the corteges in charge of delivering Surre corteges. In military itineraries, destinations are used for dispatch and subsistence of the army. In menzilnames (itineraries) that fictionalized with respect to destinations and distances between destinations, the author gives rather short information while narrating one destination passing to another. For instance, while narrating the sacred places and mosques that should be visited during a religious journey, authors give various informations about those places albeit very limited, such as: constitutions like madrasah, mosques if there are; the people living there, vineyards and gardens, banquets. In this study, the traces of social and material culture elements of cities (menzils) in the pilgrimage itineraries will be surveyed.