Vakıf, Allah’ın rızasını kazanmak, insanlar arasında hayırla yâd edilmek maksadıyla kişinin malını dinî veya sosyal bir gayeye tahsis etmesidir. Hayırsever insanlar tarafından farklı alanlarda vakıflar kurulmuş, bunlara menkul ve gayrimenkul mallar ayrılmıştır. Nakit paranın vakfedilip vakfedilmeyeceği meselesi Osmanlı Devleti’nde uzun süre tartışılmış, sonunda caiz olduğu görüşü ağır basarak para vakıfları denilen uygulama başlamıştır. Başlangıçta sayıları az olan bu tür vakıflar XIX. yüzyıla gelindiğinde bir hayli artmıştır. Bu çalışmada İnegöl Şerʻiyye sicilleri (judge registers) içindeki vakıf rü’yet ve muhasebe kayıtları temel alınarak XIX. yüzyılda İnegöl Kazası’ndaki para vakıfları konusu incelenmiştir. Muhasebe kayıtlarından yola çıkarak vakıfların isimleri, toplam sermayeleri, ne tür hizmet sağladığı ve kimlere ne kadar kredi verdiği ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Vakıflar, sermayelerini oluşturan paraları genellikle %10 ile %15 nema oranıyla uygun gördükleri kişilere borç vermişlerdir. Elde ettikleri kazancı vakfiyede belirtilen işlere harcamışlardır. Şahıslar, ihtiyaç duydukları parayı krediler sayesinde uygun nema oranlarıyla kullanmış, böylece ticari hayat canlılığını korumuştur. Kasabada Kervansaray Han vakfı, mahalle avârız ve nüzul vakıfları, Ma-i Leziz vakfının yanı sıra cami ve çeşme vakıflarının bulunduğu anlaşılmıştır. Cami vakıfları toplumun ihtiyacına binaen yaygın olarak kurulmuştur. Bunlar aracılığıyla personel ücretleri, kandil yağı masrafları yanında imam ve müezzinin Kur’an tilaveti giderleri karşılanmıştır. Diğer taraftan kasabanın içme suyunu temin eden çeşme vakıfları da çeşmelerle suyollarının devamlı şekilde bakım ve onarımıyla ilgilenmişlerdir. Eğitim, sağlık, güvenlik ve bayındırlık alanlarında büyük harcamalar gerektiren hizmetlerin önemli kısmının vakıflar aracılığıyla yapılmış olması devletin yükünü hafifletmiştir.

Waqf means donating one’s possession to a religious or social purpose with the aim of gaining God’s consent and being remembered with gratitude. Various waqfs are founded by benevolent citizens and they are provided with movable and immovable properties. Whether cash could be donated or not had been a discussion in Ottoman time for a long time, and at last it was agreed to be permissible, so the application called Cash Waqfs was started. In the beginning, there were few of such waqfs, but in the XIX.th century their number increased. In this study, The XIX.th Century Cash Waqfs in İnegöl District is researched by grounding on cognizance and accountant records in İnegöl Judge Registers. By analyzing accountant records, it is aimed to find out the names of waqfs, their total capital, the kind of services and to whom and how much they provided loans. Waqfs lended their cash capital to those who they approved of with an interest of 10-15 %. They spent the income they got on the deeds within the waqfs. Individuals had the opportunity to owe the Money they needed with low interests and thus, business life could save its buoyant. In the district, it is understood that there are Caravansary Lodging Waqfs, Local Aiding and Apoplexy Waqfs, Ma-i Leziz Waqfs and Mosque and Fountain Waqfs as well. Mosque waqfs were common in accordance with society’ needs. Thanks to these waqfs, expenses for the personnel, lamp oil and imam’s and muezzin’s reading Koran were met. In addition, the Fountain Waqfs, which were supplying the drinking water for the district, took care of regular maintenance and repair of the water ways. Most of the health, education, security and public works which need large amounts of expenses were done by the waqfs, and it eased the burden of the State.