Menkıbeler sözlü ve yazılı olarak; anlatma geleneği içerisinde yahut eserler vasıtasıyla asırlar boyu kuşaktan kuşağa iletilen, tıpkı diğer türler gibi halk muhayyilesinde gelişmiş, onun kültürünü yansıtmada başlangıçtan beri taşıyıcı unsur olmuştur. Halkın dini inancını, inanmalarını içerisinde barındırmış, bu da ona farklı ve kutsal sayılan bir statü kazandırmıştır; zira onun bünyesinde taşıdığı kahramanlar yaşamış ve vefatlarından sonra dahi halkın kutsal sayıp değer verdiği kişiler olmuştur. Sosyolojik işlevi açısından da önem arz eden söz konusu mahsuller, toplumdaki aksaklıkları veya bozuklukları, genel olarak veli adını verdiğimiz şahısların gösterdiği bir takım kerametler ile toplumun kutsalları aracılığıyla, insanları etki altına almak suretiyle düzeltmekte; onların yer yer bulunan kabirleri ve bu kabirler etrafında teşekkül eden anlatıları ise, kutsalların ve ahlaki bir takım değerlerin unutulmasını engellemekte, yeni nesillere dini ve örfi değerlerin aktarımını sağlayarak toplum üzerinde kontrol mekanizması kurmaktadır. Gezilen, görülen yahut duyulan mekânların resmedildiği zengin kültür hazineleri ise seyyahlar vasıtasıyla kaleme alınan seyahatnâme adlı eserlerdir. Çalışmamamıza kaynaklık edecek olan Evliya Çelebi Seyahatnâmesi ise edebi mahsullerin birçoğunu barındıran, menkıbe açısından da menâkıbnâme sayılabilecek kadar kapsamlı, çok geniş bir coğrafyayı içine alan bir kaynaktır. Bu makalede, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi’nde tespit edip inceleme şansı bulduğumuz menkıbeler, Anadolu sahası özelinde, Ahmet Yaşar Ocak’ın menâkıbnâmeler ile ilgili motif tasnifinden hareketle irdelenecektir.

Menkıbe (religious anecdotes), inherited from generation to generation within oral literary tradition, just like other literary productions, bloomed in public imagination and became a dominant element in reflecting the culture. It contained people's religious beliefs and faith; and thus, attained a sacred status. This is due to the fact that the heroes were real life figures and conserved their high esteem even after their deaths. Having sociological functions, the literary products in question correct the disruption and disorder within a society with the help of wonders demonstrated by 'veli' (the patrons). In addition, the narratives forming around their tombs distributed in separate places prevent sacred and moral set of values to be forgotten and ensure a kind of control mechanism over the society by transferring religious and traditional values to new generation. On the other hand, travelogues are the rich cultural treasures, written by travelers, depicting the visual and spatial qualities of places visited. Evliya Celebi Seyahatnamesi (Travelogues) forms the main source of this paper in that its content covers a vast area to be also considered as religious anecdote. In this article, the anecdotes, specific to Anatolia region, detected and reviewed in Evliya Celebi Travelogue will be analyzed in detail with reference to Ahmet Yasar Ocak's classification of motifs.