Mevlânâ’nın yaklaşık 26 bin beyt ve altı defterden meydana gelen Mesnevî-yi Manevî adlı eseri, Türk edebiyatında en çok şerh edilen eserlerden biridir. Geçmişten günümüze Mesnevî-yi Manevî’ye muhtelif hacimlerde pek çok şerh kaleme alınmıştır. Fakat Mesnevî’nin altı defterini tamamen şerh eden eser sayısı oldukça azdır. 1260-1267 yılları arasında telif edilen Mesnevî’nin yazılışının üzerinden 749 yıl geçmesine rağmen, bu eserin tamamını kapsayan Türkçe şerh sayısı bugünkü tespitlerle altıdır. Bunun yanı sıra Mesnevî’nin bir bölümünün veya Mesnevî’den yapılan seçme kısımların şerh edildiği eser sayısı ise kırkın üzerindedir. Biz bu makalemizde öncelikle Mevlânâ’nın Mesnevî’sine yapıldığını tespit ettiğimiz Türkçe şerhleri bir araya getirmeye çalışacağız. İkinci olarak Mesnevî’nin Türkçe şerhleriyle ilgili bir tasnif denemesi yapmaya gayret edeceğiz. Mevlânâ’nın Mesnevî’si özelinde daha önce yapılmış bir tasnif denemesi mevcuttur. Bu yazıda bizden önce yapılan tasnif çalışmalarını da göz önünde bulundurarak Mesnevî’nin Türkçe şerhlerinin tasnifi için bir öneride bulunmak istiyoruz. Mesnevî gibi hacimli bir eserin tamamını şerh etmek her şarihe nasip olmamıştır. Fakat Mesnevî’nin bir kısmını veya Mesnevî’den yaptığı seçmeleri şerh eden birçok şarih bulunmaktadır. Mesnevî’nin bir kısmına yapılan şerhlerde şarihler, bazen altı cildin tamamını şerh etmek düşüncesiyle işe başlamalarına rağmen çeşitli sebeplerle bu şerhleri tamamlayamamışlar bazen de ihtiyca göre Mesnevî’nin bir cildini veya bir bölümünü şerh etmişlerdir. Mesnevî’den intihap yoluyla yapılan şerhlerde ise şarihler, belli bir bölümden veya altı ciltten yaptıkları seçme beyitleri şerh etmişlerdir. Bazı şarihler ise Yûsuf-ı Sîneçâk’ın Mesnevî’den seçtiği beyitlerle oluşturduğu Cezîre-yi Mesnevî adlı eserde yer alan beyitleri yorumlamışlardır. Biz bu çalışmada Mesnevî şerhlerini benzer ve farklı yönlerini göz önünde bulundurarak çeşitli başlıklar altında tasnif etmeye gayret edeceğiz.

The work of Mevlana Rumi with the name of Mesnevi-i Manevi consists of about 26 thousand couplets and six books, and is one of the tremendous works that has been commented on very frequently throughout history. Many commentaries have been written for Mesnevi-i Manevi in various volumes from the past until our present day. However, the number of the works that comment on the whole of the six books of Mesnevi-i Manevi in a complete manner is very few. Although 749 years have passed over the writing of Mesnevi-i Manevi, which was first written between 1260-1267, the number of the Turkish commentaries that cover the whole of it is only six. On the other hand, the number of the works in which a part of Mesnevi-i Manevi is commented or some selected parts from it are paraphrased is over forty. In this paper, firstly, we will try to determine and collect the commentaries on Mesnevi-i Manevi of Rumi. As a second item, we will try to make a classification of the Turkish Commentaries of Mesnevi. There is a classification of the Mesnevi-i Manevi of Rumi that was made before. In this paper, we would like to make a recommendation for the classification of the Turkish commentaries of Mesnevi by considering the previous classification studies that were conducted before us. In history, not every commentator has been able to paraphrase the whole of the Mesnevi, which is an extremely sizable work. However, there are many commentators who have paraphrased on a part of Mesnevi or on some selected parts of it. Although the commentators, who paraphrased on a part of Mesnevi, started their work with the intention of paraphrasing the whole of it, they were not able to fulfill their goals for various reasons; and sometimes they paraphrased only one volume of it or a part of it depending on their needs. In the commentaries that were written by electing from the Mesnevi, the commentators paraphrased some of the couplets taken from a part or from various parts of the six volumes of Mesnevi. Some other commentators, on the other hand, paraphrased the couplets that were formed by Yusuf-u Sinecak by selecting some couplets from the Mesnevi from his work named Cezire-i Mesnevi. In this study, we will try to classify the commentaries of Mesnevi by considering their similar and different sides under various titles.