Yusuf Has Hacip’e ait Türkçenin bilinen ilk mesnevisi Kutadgu Bilig, yazıldığı günden bugüne kadar değerini kaybetmeyen eserlerdendir. Kutadgu Bilig’in insan, kainat, İslam dini arasında kurduğu denge ve bu denge üzerine olgunlaştırdığı felsefesi hayranlık uyandıracak düzeydedir. Kutadgu Bilig 11. Yüzyıl Türkçesinin ulaştığı düzey ve zenginlik açısından da eşsiz bir kaynaktır. Bugün Türk yazı dilinde kullanılan yapıların doğru anlaşılabilmesi, karşılaştırmalı çalışmalarla mümkündür. Bu çalışma, Kutadgu Bilig’de dönüşlülük zamirlerinin yönelme durumlu biçimlerinin işlevlerini tespit amacıyla yapılmıştır. Böylece Türkiye Türkçesine uzanan bir karşılaştırma yapılabilecek zamirlerin yapı değil işlev yönünden ele alınmasının önemi vurgulanabilecektir. Dönüşlülük zamirleri ad çekim eklerini alarak çekime girebilen, zamirlerdeki anlamı yapana döndüren sözcüklerdir. Türkiye Türkçesinde dönüşlülük zamiri yaygın olarak kendi, seyrek olarak da öz biçimi kullanılırken, Kutadgu Bilig’deki yaygın kullanım öz biçimidir. Azerbaycan, Türkmen, Tatar, Kırım Tatar, Başkurt, Kazak, Kırgız, Karakalpak, Özbek, Nogay, Kumuk, Karay, Yeni Uygur, Çulım Türkleri de öz/üz biçimlerini kullanmaktadırlar. Dönüşlülük zamirlerini tek başlarına bağımsız birer birim gibi algılayan Türkiye Türkçesi gramerlerinin aksine bu birimler çoğu kez anlamı doğrudan etkiler ve değiştirirler, birçok durumda da kalıp ifadeler içerisinde kullanılırlar. Kendi kendine kal- yapısında kal- fiilinden çok farklı, çok daha soyut bir anlam bulunur. Burada bir öze dönüş, bir yalnızlık, bir çaresizlik vb. değişik anlamları sağlayan dönüşlülük zamiridir. Acaba 11. Yüzyılda da dönüşlülük zamiri cümle içerisindeki anlamı ne ölçüde etkiliyor, değiştiriyordu? Bu çalışma Kutadgu Bilig’de yönelme durumundaki dönüşlülük zamirlerinin işlevlerini tespit etmek amacıyla hazırlanmıştır. Böylece günümüz çalışmalarına da ışık tutulabileceğini düşünmekteyiz. Zamirlerin bağımsız değil anlamca bağımlı birimler olarak değerlendirilmesi gerektiğini Kutadgu Bilig üzerinde göstermeye çalışacağız.

Kutadgu Bilig, written by Yusuf Has Hajib and it is known as the first masnawî of Turkish Language, hasn’t lost its value up to the present. Kutadgu Bilig created a philosophy, which had been established on a balance between Islam, human and cosmos, and it still arouses admiration. Kutadgu Bilig is a matchless work in term of its reach high level of Turkish Language during the Eleventh Century. In order to understand , today, structures of written Turkish, we must exercise comparative works. This article aims at the functions of orientation-state forms of reflexivity pronouns in Kutadgu Bilig. Thus, we can emphasize important of those pronouns, beginnig from the Turkish of the Kutadgu Bilig Age until Turkish of Turkey, in term of function, not in term of structure. The reflexivity pronouns are those words that take the name-conjugation suffixes and get conjugated, as well as they can convert them to the creator of meaning in pronouns. The reflexivity pronoun in the Turkish of Turkey is, generally, kendi and, rarely, öz, meanwhile it is, generally, öz in Kutadgu Bilig. This pronoun is öz/üz in the Azerbaijan, Turkmen, Tatar, Crimean Tatar, Bashkurt, Kazakh, Kirghiz, Karakalpak, Uzbek, Nogay, Kumuk, Neo-Uighur and Chulym dialects. These components, contrary to the Grammar of Turkish of Turkey, which perceives the reflexivity pronouns as alone and independent components, affect the meaning, most of the time, and change it. For example, in the structure Kendi kendine kal, exists an abstract and different meaning from the structure kal-. It’s here a pronouns that provide the meaning of loneliness, despair and return to self. I wonder, the reflexivity pronoun to what degree could change the meaning in the sentence at the Eleventh Century ? This work has been prepared in order to identify the functions of the orientation-state reflexivity pronouns. Thus, we think that it flashes on present-day studies. We’ll try to denote that the pronouns should be considered as dependent, not independent components, in term of time.