Bu çalışmada, nedensellik eleştirilerini metafiziksel ve mantıksal bir zeminde ele alan Gazzâlî (d.1111) ile Latin düşüncesinde nedensellik görüşünü hem metafiziksel hem de bilimsel veriler bağlamında ele alan Thomas Aquinas’ın (d.1274) görüşlerini karşılaştırdık. Latin düşüncesinden Aquinas’ı ele almamızın nedeni, nedensellik anlayışını temellendirirken Gazzâlî’nin filozoflara yönelttiği nedensellik eleştirilerinden etkilenmesidir. Ghazzâlî, Tanrı’nın her daim fail olduğunu vurgulamak ve mucizeye mahal açabilmek için neden ile sonuç arasındaki ilişkiyi Tanrı’nın iradesinden çok ilmine vurgu yaparak temellendirmeye çalışan filozofların nedensellik anlayışlarını eleştirmiştir. Benzer vesileci anlayışı Aquians’ın nedensellik görüşünde de görmek mükündür. Gazzâlî, Tanrı ile âlem arasında olduğu kadar alemde de determinist bir düzenin olduğu görüşünü Tanrı’nın kudreti ve özgür iradesini esas aldığı vesilecilik (occasyonalism) bağlamında eleştirirken; Aquinas, bir yandan tabii bilimlerin ve gözlemlerimizin verilerini göz önünde bulundurarak sebep ile sonuç arasındaki ilişkiyi ve ikincil nedenlerin varlığını kabul etmekte, diğer yandan da Tanrı’nın iradesini devre dışı bırakan sebeb ile sonuç arasındaki zorunluluğu reddetmektedir. Ayrıca Ghazzâlî nedensellik doktrinini daha çok neden-sonuç ilişkisinin mahiyeti bağlamında ele alırken; Aquinas ise nedensellik doktrinini daha çok Tanrı’nın varlığını kanıtlamak ve O’nun İlk ve Nihai Neden olduğunu kanıtlamak için formüle ettiği Beş Yol’dan (quinque viae) biri olarak ele almıştır. Çalışmamızda, kısaca Gazzâlî’nin görüşlerinin Latin dünyasına geçiş sürecini ele aldıktan sonra, Gazzâlî ve Aquinas’ın nedensellik görüşlerinin benzer ve farklılıklarını ve Aquinas’ın Gazzâlî’den ne ölçüde etkilendiğini metin tahlili ve karşılaştırmalarıyla göstereceğiz.

I have compared Ghazzâlî’s (d.1111) causality view who made his causality criticisms on logical ground and Thomas Aquinas' (d.1274) view who addressed causality issue in context of metaphysical and scientific data. The reason I have chosen Aquinas from Latin thought is he affected by Ghazzâlî’s criticisms that is directed to philosophers’ causality view. Ghazzâlî, in order to maintain the understanding that God is always the agent and to allow the miracle, he criticized the philosophers' conception of causality that explaining causal relationship between cause and effect based on His knowledge rather than His will. We can see a similar understanding Gazzâlî’s occasionalist approach in Aquinas’s thought. While Ghazzâlî criticizes the philosophers’ view which claim determinist relation between God and world as well as determinist order between cause and effect from the point of view of occasionalism; Aquinas, on the one hand accept the relation between cause and effect and secondary causes by taking under consideration the data of science and observation; on the other hand, he reject cause-effect necessary relation which disable the will of God. In my study, first I will explain how Ghazzâlî’s philosophy transmitted to Latin World, then examine that similarities and differences between Ghazzâlî’s and Aquinas’ causality concepts, then will determine how much Aquinas significantly affected by Ghazzâlî’s thought by analyzing and comparing their texts.