İslâm düşüncesinin teşekkülünde önemli katkıları olan Mu‘tezile ekolü özgür düşünceye verdiği önemin bir neticesi olarak, birçok konuda farklı fikirler beyan etmiştir. Bu farklılık çoğu defa kendi içerisindeki tartışmalara yansımıştır. Aslah teorisi bunlardan birisidir. Allah’ın adaleti konusuyla bağlantılı olarak değerlendirilen bu teoride Mu‘tezile, yaratılmışlarda bir gayenin varlığını ve bunun da kulun faydasına olduğunu kabul etmiştir. Allah’ın bir gaye gözetmeden bir takım fiillerde bulunduğunu kabul etmenin de yanlış olduğunu söylemişlerdir. Aslah teorisiyle Allah’ın mutlak ahlaki mükemmelliğe sahip olduğunun ve insanın yaptıklarından da sorumlu olması gerektiğinin mantıksal açıklaması üzerinde durulmuştur. Buradan hareketle genel olarak ekolün çoğunluğu, Allah’ın tüm fiillerinin iyi ve O’nun iyi olanı irade ettiğini kabul etmiştir. Fakat kul için en faydalı olan hususların neler olduğu, Allah’ın bunları yaratmak zorunda olup olmadığı ve yaratılmış olan şu ortamdan daha uygun olan (aslah) başka bir ortamın yaratılıp yaratılamayacağı konularında görüş ayrılığına gidilmiştir. Bir takım bilginler, peygamber göndermek, tebliğe muhatap olabilmek, iyilik yapanlara mükâfat, kötülük yapanlara ceza vermek ve tövbeleri kabul etmek gibi dinî konuları kul için en faydalı olduğundan Allah’a vacip olarak değerlendirmektedirler. Diğer bir grup ise meseleye daha geniş bir perspektiften bakarak yukarıda sayılan konuların yanı sıra, âlemin yaratılışı ve insanın yaratılışı gibi konuları da Allah’a vacip olarak değerlendirirler. Bunlarla beraber ekol içerisinde aslah teorisini tamamen reddedenler de bulunmaktadır. Bu makalede Mu‘tezile’nin Basra ve Bağdat ekollerinden olan bilginlerin aslah teorisini nasıl irdelediklerini ve bu konuda nasıl farklılaştıklarını incelemek ve yine bu konudaki dağınık fikirleri tespit etmek hedeflenmektedir.

As a great contributor to Islamic thought Mutazila School has been expressed so much opinion about different Islamic questions. This difference mostly reflected on their polemics. “aslah” is one of these polemics. In this theory considered conjunction with the issue of God's justice Mutazila, the existence of a purpose in creation and has accepted that it is in the servant's benefits. That accepting that there were a number of acts of God without making a goal they say is wrong. With aslah theory God absolute moral perfection that they have and It focuses on the logical explanation that people should be responsible for their actions. Hence in general the majority of school, It was agreed that the best and best of all the acts of God who wills. But what are the issues for which it is most useful servant, God whether have to create them or not, It created an environment that is not causing any other more appropriate setting than this, they was encouraged to disagree on issues. A number of scholars, sending messengers, the notification to be addressed, reward those who are good, punish those who do evil and as to accept the repentance It is most useful for issues such as religious worshipers regard as obligatory to God. Another group looking at the issue from a broader perspective ın addition to the issues mentioned above the creation of universe and issues such as the creation of man regard as obligatory to God. Aslah theory in the school together with them there are also those who completely reject. In this article it is aimed to shed light on the how Basra and Baghdad scholars who are also in Mutazila school approached aslah theory.