Osmanlı şehirlerinin karakteristik özelliklerinden biri şehir hayatının merkezinde yer alan çarşılardır. Şehirlerin sahip olduğu çarşıların büyüklüğü veya küçüklüğü, şehrin gelişmişlik seviyesinin bir göstergesi niteliğindeydi. Bu makalede, Osmanlı dönemi çarşılarının sahip oldukları fonksiyonlar ortaya konulmuştur. Osmanlı şehir çarşıları, temel olarak ekonomik ve sosyal fonksiyonlara sahip kompleks bir sistemdir. Genellikle merkezî bir cami etrafında gelişen çarşılar, şehrin en önemli ticaret merkezini oluşturmaktadır. Bu çarşılarda ulusal düzeyde ticaret yapıldığı gibi uluslararası düzeyde de ticaret yapılmaktaydı. Bunun yanında sanayi fonksiyonuna sahip, imalat yapılan çarşılar da mevcuttu. Bu tür çarşılar genel olarak ticaret alanlarının etrafında yer almaktaydı. Çarşıların diğer bir ekonomik fonksiyonu da ulaşım faaliyetidir. Yolcu ve yük taşıyan kervanların hazırlandığı, uzak mesafelerden gelen kervanların yolcu ve yüklerini indirdikleri bir terminal görevi de görmüşlerdir. Bu nedenle çarşılar ulaşım fonksiyonuna da sahiptir. Çarşılar, ticaret, imalat ve ulaşım gibi “ekonomik fonksiyonlar” yanında; dini, idari, eğitim, sosyal güvenlik, dinlenme ve konaklama, kişisel bakım gibi çeşitli sosyal fonksiyonlara da sahipti. Osmanlı çarşılarında şehirde ve kırsalda yaşayanların, diğer şehirlerden veya ülke dışından gelen yolcu ve tüccarların ihtiyaçlarını karşılayan birçok sosyal donatı tesisleri de bulunmaktaydı. Genellikle bir vakıf bünyesinde inşa edilen cami, han, hamam, darüşşifa, medrese, çarşıları şehrin sosyal yaşamının merkezi haline getirmiştir. Yine ahilik ve lonca teşkilatları çarşılara sosyal güvenlik fonksiyonu kazandırmıştır. Şehrin idare edildiği hükûmet konaklarının genellikle çarşı alanı içinde yer alması, çarşıların yönetim fonksiyonuna sahip olmasına neden olmuştur. Dolayısıyla çarşılar şehrin sadece ekonomik merkezi değil, aynı zamanda şehir sosyal hayatının da merkezi konumundaydı. Bu nedenle de Osmanlı şehirleri, diğer İslam şehirlerinde olduğu gibi, çarşılar etrafında gelişmişlerdir.

One of the main characteristics of Ottoman cities is their bazaars that placed in the center of urban life. The size of bazaars was a sign of development level of the cities. Aim of this article is to investigate the main functions of Ottoman bazaars. The bazaars of the Ottoman cities were a system which had various functions. With their econonic and social function the Ottoman City Bazaars can be considere as a complex sytem. Generally, the city bazaars established around a central mosque had constituted the most important trade center of the cities. Not only were there national trade in these bazaars, but also international trade. In addition, along with their industrial function, in some of the bazaars manufacturing was also being taken place. This type of bazaars were usually located around the trade areas. Transportation activity was another economic function of the bazaars. Caravans coming from long distances were unloading their passengers and freight in the bazaars such as at train stations. Some bazaars were also the temporary stopping stations for caravans where they get their passengers and freight. Besides economic functions, the Ottoman bazaars had also “social functions” such as the religious, administrative, education, social insurance, recreation and accommodation and various personal services. The bazaars had also some social facilities, meeting the needs of those who living in the city or villages around the city and also merchants and passengers coming from other cities or from abroad. Mosques, hotels (khans), baths (hammams), hospitals (darushifas) and schools (madrasahs), built usually within the scope of a foundation had become bazaars in the center of social life. Akhism and Guild organization of the bazaars had brought social insurance function. The governmental palaces and courts, located usually in the bazaars had caused bazaars to have administrative and judicial functions too. Not only were the bazaars an economic center, but they also formed the center of urban social life. That’s why the Ottoman cities developed around the bazaars, as in other Islamic cities.