Türk Dillerinde İkili-Çoklu Kapsayan Ayrımı

Author:

Number of pages:
581-590
Language:
Year-Number:
2016-Volume 11 Issue 10

Zamirler dil bilgisi kitaplarında üç kişi (birinci, ikinci, üçüncü) ve genellikle iki sayı (teklik, çokluk) kategorisiyle sınıflandırılır. Bununla birlikte çokluk birinci kişi kapsayan/kapsamayan (inclusive/exclusive) ayrımı da sergiler. Bu ayrım dinleyicinin konuşmacı tarafından ilgili eyleme dahil edilip edilmemesi temeline dayanmaktadır ve Türk dillerinde yalnızca bağlamdan hareketle tespit edilebilmektedir. Fiil çekiminde ise kapsayan-kapsamayan ayrımı yerleşmemiştir. Türk dillerinin fiil çekiminde ikili ve çoklu kapsayan olarak adlandırılabilecek başka bir ayrım bulunmaktadır: İkili kapsayan/çokluk kapsayan. Çokluk 1. kişinin emir-istek çekimine özgü olan ikili biçimler konuşmacının yalnızca bir kişiye, çoklu biçimler ise bir gruba hitap ettiği durumu karşılar. Söz konusu ayrım çeşitli araştırmacılar tarafından bugüne kadar ikilik-çokluk, kapsayan-kapsamayan ve arttırılmış-asgari kapsayan biçiminde ele alınmıştır. Bu çalışmada ise ikili kapsayan ve çoklu kapsayan terimleri kabul edilmiştir. Kapsayan-kapsamayan ayrımının aksine ikili-çoklu kapsayan ayrımı fiil çekiminde de görülebilmektedir. Bu özelliğin daha çok Sibirya grubu Türk dilleriyle sınırlı görülmesi ilk bakışta başka dillerin etkisini akla getirse de Türkmence ve diğer Türk dilerinin çeşitli ağız ve diyalektlerinde de kullanımı söz konusu özelliğin genel Türk sahasını ilgilendirdiğini göstermektedir. Çokluk birinci kişi emir-istek eki bu çalışmada kapsayan-kapsamayan ve ikilik-çokluk ayrımları temelinde ele alınmış, eki oluşturan morfemler işlevsel olarak incelenmiş ve son olarak çağdaş Türk dillerindeki kullanımlardan hareketle ekin bir rekonstrüksiyonu yapılmıştır.

Keywords


Pronouns are usually classified by person (first, second and third) and number (singular and plural). But the first person plural has also an exclusive/inclusive distinction. This distinction is based on whether the addressee is included (inclusive) or excluded (exclusive) by the speaker. The exlusive or inclusive meanings can be supplied by the context, This distinction is not typical for verbal inflection. There is another distinction which will be called dual/plural inclusive in this paper. Dual/plural distinction depending on whether the speaker addresses one person or more than one person occurs in the imperative mood and is attested only for the inclusive first plural person. This distinction has been termed exclusive/inclusive, dual/plural or augmented/minimal inclusive by various scholars. Unlike the exclusive/inclusive, the dual/plural inclusive distinction is seen in verbal inflection. The fact that this distinction is seen distinctively in Siberian Turkic area would seem to suggest that this feature is copied from other language groups. But the presence of this distinction in Turkmen and in some dialects of other Turkic languages means that the dual/plural distinction is an archaic feature and that it’s use has decreased over time. The fact that the dual/plural inclusive distinction is not only limited to Siberian languages and occurs in Turkmen shows that this distinction is related to the common Turkic area. In this work, the first plural imperative formation is surveyed based on inclusive/exclusive and dual/plural inclusive distinctions. The formation of the first plural imperative is investigated functionally. Finally, a recontruction is given at the end of the paper.

Keywords

Article Statistics

Number of reads 1,512
Number of downloads 424

Share

Journal of Turkish Studies
E-Mail Subscription

By subscribing to E-Newsletter, you can get the latest news to your e-mail.