İnsanoğlu var olduğundan beri hayata dair kazandığı deneyimlerini, edindiği bilgileri kendi düşünce süzgecinden geçirerek onları yeniden yapılandırmış ve bu yapıları dilde özel bir ifade biçimi aracılığıyla kullanmıştır. Bu süreç, insanın düşünce yapısının temel işleyiş biçimi olarak bilinir. Yani, insanlar sahip olduğu bilgi ve tecrübelerini dildeki kelimeler aracılığıyla bir başka alana taşıyıp onların yeni anlamlar halinde tekrar ortaya çıkmasını sağlamışlardır. Dil bu tür işlevini kavramsal metaforlara dayanarak gerçekleştirmektedir. Metafor çalışmaları çok eski dönemlere dayanır. Kayıtlarda metafor üzerindeki ilk düşüncelerin Aristo tarafından dile getirildiği bilinir. Aristo milâttan önceki 350 yılında kaleme aldığı Poetics adlı eserinde dildeki metaforun doğasını analiz etmiş, ilk metafor kuramını ortaya koymuştur. Aristo’dan sonraki süreçte metafor bir dil kullanım sanatı olarak düşünülmüş ve edebi eserlerdeki metaforlar ağırlıklı olarak ele alınmıştır. 1980 yılında G. Lakoff ve M. Johnson metaforun sadece dilde değil, günlük hayatta düşüncemiz ve eylemlerimizde de yaygın olduğunu örneklerle kanıtlayan meşhur yapıtı Metaphors We Live by adlı eseri yayımlamışlardır. Eserde ortaya konulan kuramlar içerisinde metaforun kültür yönüyle ilgili görüşler de dikkat çekmektedir. Metaforların türleri ve içerikleri de kültürden etkilenmekte ve farklı dillerdeki metaforlar farklı kültür temelinde meydana gelmektedir. Bu eser metafor hakkındaki düşünce ve kuramları yeni boyuta taşımış, pek çok çalışmaya da kaynaklık etmiştir. Metafor konusunda daha sonra yapılan bütün çalışmalar düşünce-dil-kültür-metafor arasındaki ilişkileri tespit etme konusunda son derece önemli sonuçlar elde etmiştir. Bu çalışmada uzay/mekan deneyimlerinin Türk düşüncesinde nasıl algılandığı ve bu konuda edinilen bilgilerin dilde nasıl yapılandırıldığı, ne gibi kavramsal ifadelerle ortaya konulduğu konusu incelenmeye çalışılmakla birlikte, yönelim metaforların sergilediği kültürel farklılıklar ve benzerlikler ışığında, onların temellendirildiği kültürel zemin, kültürel gerçeklikler yönünden incelemeye tabi tutulması amaçlanmaktadır.

Introduction The knowledge and experiences accumulated by human beings in relation to our lives and our natural environment over the years, have been processed and reconstructed through our imagination and these reconstruction process is used as communication tools in languages. This process have been believed to be the most basic patterns of the human imagination system. People have been utilizing language to express knowledge and experiences, which over time, have evolved into new fields and given new meanings to allow their revival. This is achieved by conceptual metaphors. According to traditional view a metaphor in language, especially in literature, was known as as a rhetorical device in particular. After the discovery of American linguists Lakoff and Johnson who argued that “that metaphor is pervasive in everyday life, not just in language but in thought and action” (Lakoff-Johnson 1980:3), the works dealing with the concept of metaphor on the basis of new theories began to be discussed with growing intensity. Lakoff and Johnson’s theories of metaphor have to a great extent influenced and accelerated the development of cognitive linguistics. One of the topics that attract attention is a cultural metaphor or culture-specific aspects of metaphorical conceptualization. Studies on the subject have achieved the most important findings on the relations between thought, language, culture and metaphor. This article aims to experiment and research on how the world of Turkic imagination have comprehended spatial knowledge and experiences and how it these experiences have been conceptualized in language. Orientational metaphors theory Orientational metaphors of space are expressed with concepts establishing the direction oriented relationship with respect to one another. Therefore, they are named as spatial metaphors or orientational metaphors. In such metaphors of space, directions within physical space constitute a source and target area. Accordingly, they are associated with concepts of spatial orientation as up-down, in-out, front-back, on-off, deep-shallow, central-peripheral (Lakoff-Johnson 1980:14-17). Lakoff and Johnson find these metaphors in references to spatial areas where people maintain their everyday lives and link their sources to human psychological and cultural experiences. For the same reason, distinctions between cultures are represented by the differences in metaphors. Orientational metaphors and culture In Turkish, we can see many examples of orientational metaphors we use in everyday life. Idiomatic expressions like başı göğe ermek, mutluluktan uçmak, ayağı yere değmemek are used to express joy and/or happiness. These statements show that happiness in Turkish culture is perceived as rising up in the vertical direction. This means that in Turkish thinking or a mind HAPPINESS IS ON THE TOP AND UP (rising and elevating) while GRIEF AND SORROW IS DIRECTED DOWN AND BELLOW. If we look up the verb düşmek in the Turkish Dictionary, we can see that ‘fall’ or ‘falling’ is in the most cases connected to negative situations and circumstances (TS 422b-423a). All the negative phenomena in Turkish culture are generally associated with falling into place, lying down, or to be DOWN, UNDER OR BELOW. Although orientational metaphors display similarities between many human cultures they also represent a great variability of cultural differences. While the Chinese culture conceptualizes past as something above (or ahead) and future as lying below (or behind), in both, Turkish and English and in many other languages the phenomena are being expressed in an opposite order. We think of the past as of the time period that stays back/behind us/below which is, in comparison with the Chinese language, contrasted with the word shang ‘the one which is above, ahead, in front’. For the time that is before us, in the future, Chinese uses xia ‘lying below, at the back, behind’. Past tense: 上星期 shang-xing-qi “ the up