Kentsel gelişme ve ulaşım birbiriyle etkileşim içinde bulunan ve birbirlerini izleyen, ancak olgu ve etki-tepki-kontrol mekanizmaları açısından birbirinden tamamen farklı, insan faaliyetleridir. 18. yüzyılın başlarına kadar dünya kentlerinin hemen hepsinde ulaşım daha çok yerleşim alanlarını birbirine bağlamaktaydı. Ancak sanayi devrimi sonrasında tüm dünyada kıtalar arası, kent-kent arası, üretim-pazar yeri arası ve işçi-işyeri arası yapılan ulaşım ağları sonrası, kentsel gelişme süreci artık ulaşıma göre devam etmiştir. Bu çalışmanın amacı Adana’nın kentsel gelişiminin ve ulaşım sistemlerinin karşılıklı ilişkisini Tarihi Coğrafya, Uzaktan Algılama ve CBS yöntemleri ile analiz etmek ve bu konuda literatüre katkıda bulunmaktır. Çalışmada ilk olarak tarihi coğrafya metotları ile Adana şehrinin kuruluş ve gelişme süreci ile kentleşmeye etki eden faktörler tespit edilmiştir. Başbakanlık Osmanlı arşivinden 1872 yılına ait Adana şehir planı temin edilmiştir. Ulaşılabilen bu en eski şehir planı ile ilk sayısal altılık oluşturulmuştur. İller Bankasından elde edilen 1924 tarihli şehir planı yardımı ile CBS ortamında Adana şehrine ait ikinci bir ikinci bir şehir gelişim altlık üretilmiştir. Günümüze kadar gelen diğer üç altlık ise; 1972, 1985 ve 2012 tarihli LANDSAT MSS ve TM uydu görüntülerinin CBS ortamında kontrollü sınıflandırma yöntemleri yardımı ile oluşturulmuştur. Adana şehri ile ilgili olarak oluşturulan tüm bu altlıklardan kentsel alanlar hesaplanmıştır. Çalışmada yine bu altlıklar ve uydu görüntüleri kullanılarak yol altlığı da elde edilmiş uzunluk hesaplamaları yapılmıştır. Yıllara göre kentsel alanlar ve yollar korelasyon analizine tabi tutulmuş ve aralarındaki ilişki dereceleri ölçülmüştür. Yol ağları ile kentsel alanlar oransal olarak da karşılaştırılmış ve kentsel gelişime göre yol ağı uzunluğunun ne şekilde geliştiği de tespit edilmiştir. Adana kenti kuruluş yerini; önemli yol güzergâhlarında konaklama yeri, büyük bir nehrin aşılması esnasında bir geçit yeri, Seyhan Nehri üzerinde yapılan su taşımacılığı nedeniyle bir nehir limanı yeri, Çukurova gibi önemli bir tarım bölgesinin ortasında bir pazar merkezi olma gibi daha çok ulaşımla ilgili faktörler belirlemiştir. Tarih sürecinde değişmeyen bu özellikler yerleşmenin ilk kurulduğu yerdeki varlığını günümüze kadar kesintisiz olarak sürdürmesini de sağlamıştır. Adana’da kentsel gelişim ve ulaşım etkileşimi, özellikle sanayi devrimi sonrasında, zamansal açıdan gecikmeyle beraber dünya kentleri ile paralellik göstermektedir. Sanayi devriminden sonra kente 1886’da Adana-Mersin demiryolu, 1911 yılında İstanbul-Bağdat demiryolu ulaşmıştır. Dönemin uluslararası liman ve bölgelerine bağlanan demiryolu sayesinde önce tarımsal üretim artışı, üretim artışının getirdiği sermaye birikimi yardımı ile gerçekleşen sanayileşme sayesinde 1945’ten sonra modern karayolu güzergâhları Adana kentine ulaşmıştır. 1960’lı yıllarda bölgesel karayolu ağı ve havaalanının gelişimi ile yine şehrin gelişimi birbirini izlemiştir. 1886’da kentte modern olarak sadece demiryolu görülürken, özellikle 1950 yılından sonra ulaşım ağları doğrultusunda kentsel gelişim baş göstermiştir. Ancak şehir içi ulaşım 1985’li yıllardan sonra kentleşmeye uyamamış ve şehir içinde eski merkezlerde planlamalar kentleşmeye yetişememiştir. Modern şehir planlaması dönemine kadar şehirler spontane olarak gelişmiştir. Her bir binanın yeri sahibi ve bir ustanın yardımı ile seçilmiştir. Her bir mimari yapı bir diğeri ile planlama anlamında bütünleşik değildir. Adana’da 18. yüzyıl sonuna kadar sokaklar dar ve dolambaçlı, ana cadde neredeyse hiç bulunmamaktadır. Modern planlama dönemine geçildiğinde eski yerleşme alanı üzerinde ıslah çalışmaları yapılmak istenmişse de, bu durum eski şehir dokusunu bozmaya başlamıştır. Kentsel gelişme genellikle çevreye doğru boş alanlara kaydırılırken, bina kat sayıları yükselmiş, caddeler ve sokaklar genişlemeye başlamıştır. Merkezde kalan ticari ve idari alanlar nedeniyle günlük ulaşım merkez

The urban development and transportation are human operations that are in relation with and follow each other but totally different in terms of phenomenon and action-reaction-control mechanisms. Until the beginnings of the 18th century, transportation mostly connected the settlements to each other in almost all of the cities on the world. However, after the industrial revolution, after the transportation network constructed among the continents, cities, between the production - marketplace, and the employer – employee, the urban development continued according to transportation. The purpose of the present study is to analyze the urban development and the transportation system relations of Adana in terms of the historical geography, remote sensing and the CBS methods, and to contribute to the literature on this topic. Firstly, through the historical geography methods, the factors that affect construction of Adana and its development process, and the urbanization were found out. The city plan of Adana that belongs to 1872 was obtained from the prime ministry’s Ottoman archive. The first numerical six basemaps were formed through this oldest city plan reached. With the help of the 1924’s city plan obtained from the city bank, a second city development basemap of Adana was constructed through CBS. The other three basemaps that come to today are formed through the help of the controlled classification methods with CBS of the 1972, 1985, and 2012 LANDSAT MSS and TM satellite images. Through all these basemaps that are formed about Adana, the city areas were calculated. Again with these bases, the road bases were also obtained and the length calculations were done. The city areas and the roads according to years were subjected to the correlation analysis and the relation levels of them were measured. The road networks and the city areas were also compared in terms of proportion and how the road length developed in relation to the urban development was fund out. The place where Adana was founded was decided with the factors mostly related to transportation like being an accommodation place on the important routes, a gateway while passing a big river, a river port because of the water transportation done on the River of Seyhan, and as a marketplace in the middle of an important agriculture area, Çukurova. These properties that did not change throughout history also helped the city to keep its existence until today at the first place it was founded. The urban development and transportation relation in Adana, especially after the industrial revolution, although it is late in terms of time, is parallel with the world cities. After the industrial revolution, in 1886, Adana-Mersin rail, and in 1911 Istanbul-Baghdad rail reached to the city. Thanks to the railway that was connected to the international ports and areas of the time and therefore the increase in the agricultural production, and as a result of it the capital stock, the modern road routes arrived into Adana after 1945. In 1960s, with the development of the road networks in the area and the airport, the city also developed. While the only modern thing in 1886 in the city was the railway, especially after 1950 urban development started in accordance with the transportation networks. However, the intracity transportation and the planning in the old centers in the city could not keep up with the urbanization after 1985. Until the modern city planning period, the cities developed spontaneously. The place of every building was selected by the owner and with the help of a construction foreman. None of the architectural structure is in accordance with another. Until the end of the 18th century, the roads were roundabout and there were almost no main streets in Adana. When the modern planning period started, even if it was tried to have some renovation was tried to be done on the old settlement, this started to destruct the old city figure. The urb