İnsan-mekân ilişkisi, farklı disiplinlerin ilgisini çeken ve üzerinde çokça tartışılan bir konudur. İnsanın mekân üzerinde veya mekânın insan üzerinden hangisinin daha baskın olduğu meselesi, bu tartışmaların en önde gelenidir. Yine bu tartışmalardan çıkan sonuca göre, etkilenmede veya etkilemede hangisinin daha baskın olduğu hususu genel hatlarıyla; zaman dilimi, üzerinde yaşanan coğrafyanın zorluğuna, yer şekilleri, iklim-yağış rejimi ve coğrafya üzerinde yaşayanların teknolojik gelişmeleri gibi parametrelere bağlı olarak değişmektedir. Bu çalışmada, söz konusu bu teorik tartışmalara dâhil olmadan, ancak bu tartışmalardaki farklı görüşlerden de istifade ederek, özellikle Cumhuriyetin ilk dönemlerinde yaşanan hadiselerden ötürü, üzerinde çok konuşulan ve yorumlar yapılan Dersim bölgesindeki insan-mekân ilişkisini ele aldık. Bu coğrafya üzerinde yaşayanların, Osmanlı’dan Cumhuriyete kadarki zaman dilimi içerisinde serüvenleri, tarih ve coğrafya disiplinlerinin bakış açılarını esas alınarak ve bu iki bilim disiplinin aralarındaki araştırma yöntemlerini yumuşatmaya gayret ederek konuyu irdeledik. Dersim’de yaşamış insanların mekânla ilişkileri ve sonuçları üzerinde durduk. Bunu yaparken ağırlıklı olarak Osmanlı arşiv vesikaları ve çok sayıda konunun teorisini ortaya koyan, makale veya kitabı inceledik. Bu teorik bilgi ve tartışmaların bir uygulama alanı olan Dersim bölgesinde, insan-mekân ilişkileri bağlamında; sosyal süreç, idari yapılanma, iskân birimlerinin oluşumu ve dağılımı, iskân birimlerinin sınırları, mesken şekilleri, mezarlıklar, bir ailenin kaç kişiden oluştuğu, nüfusun mekân üzerindeki dağılımı, inanç yapısı, mekâna yüklenen anlamlar, insanların devlete karşı duruşu, güç ilişkileri, üretim-tüketim alışkanlıkları, bölgede büyük yerleşim birimlerinin neden oluşamadığı ve ulaşım gibi birçok hususu izah etmeye çalıştık. Bu konuları çalışmada ki bir bütünün parçaları olarak alt başlıklara ayırdık. Konuların daha iyi anlaşılması için ihtiyaç duyuldukça haritalardan istifade ettik. Sonuç kısmında elde bulgular genel hatlarıyla sunduk.

The relation between human and space is an argumentative topic arousing interest of other disciplines and having many discussions. The foremost among these discussions is the question of which one, the effect of human on space or the space on human is the most dominant one. According to the result of these discussions, the dominance of this influencing or response process is generally dependent on some parameters such as time-zone, geographical formations, climate and rain regime, and humans’ having technological developments in a specific geography. In this study, the relation between human and space in Dersim region which has many discussions was dealt in detail because of the events experienced specifically in the beginnings of the Republic without being a part of these theoretical discussions, but by taking the advantage of the different viewpoints of these discussions. In addition, the adventures of the people in this geography from the period of Ottoman to Republic were handled with the joint research methods of the disciplines, history and geography by being focused on the perspectives of these disciplines. Then, the relation between space and the people lived in Dersim and also the results were discussed. In this process, Ottoman archives and many articles and books related to the theoretical frames of the topic were analysed. Many issues in the Dersim region which is the application area of this theoretical knowledge and discussions, such as social process, administrative structuring, formation and distribution of settlement units, edges of settlement areas, housing types, cemeteries, population of a family, distribution of population on space, belief structure, meanings given to the space, attitudes of people towards government, power relationships, production-consumption habits, transportation and why there were few settlement areas in the region, were explained within the context of the relation between human and space. These topics were