Kalınlık-incelik, dil veya büyük ünlü uyumu olarak adlandırılan ses hadisesi, Türkçe veya Türkçeleşmiş kelimelerde ilk hecede bulunan ünlünün taşıdığı kalınlık-incelik niteliğinin ondan sonraki hecelerde de yer almasıdır. Aslında Türkçede ve Türkiye Türkçesinde görülen ünlü uyumu ve onun devamı olan ses uyumu benzeşmeden başka bir şey değildir. Bu benzeşme neticesinde kalınlaşma veya incelme ses hadiseleri vuku bulmaktadır. Türkçede dil uyumu çok kuvvetlidir. Eski Türkçe döneminde mevcudiyetini gösteren bu uyum, Eski Anadolu Türkçesi döneminde oldukça sağlam olup günümüzde uyumun dışında kalan bazı eklerin dahi uyuma girdiği görülmektedir. Türkiye Türkçesi yazı dilimizde de kuvvetli olan dil uyumunun Anadolu ve Rumeli ağızlarında nispeten bozulduğu görülmektedir. Yaşayan lehçelerimiz içerisinde ise Özbekçe ve Yeni Uygurca’ da dil uyumunun zayıf olduğu bilinmektedir. Bu çalışmada Anadolu ağızları içerisinden Rize, Erzincan ve Urfa illeri ağızları ek düzeyinde dil uyumsuzluğu bakımından incelenerek, bu ağızlarda yer alan uyumu bozan ekler tespit edilmiştir. Bu ekler daha sonra kalın ünlülü tabanlara ince ünlülü gelerek dil uyumunu bozan, ince ünlülü tabanlara da kalın ünlülü gelerek uyumu bozan ekler olmak üzere iki kategoride incelenmiştir. Son olarak da yukarıda bahsi geçen üç ağızda uyumsuzluk açısından ortaklaşan ekler belirlenerek Özbek ve Yeni Uygur Türkçesinde uyumu bozan kalın ünlülü ve ince ünlülü eklerle dil uyumu bakımından karşılaştırılmıştır. Böylece dil uyumundan uzaklaşan ortak ekler tespit edilmiştir.

Sound event is named as back-front vowel or backness harmony in Turkish words or Turkified words having first syllable back- front harmony in the following syllables as well. In reality the vowel harmony and sound harmony following it which is seen in Turkish and Turkey Turkish is not more than a euphonism. As a result of this euphonism backing and fronting sound events occur. In Turkish, there is a strong palatal harmony. This harmony showed up in old Turkish period and it became very strong in Old Anatolian Turkish, today it is seen that even the suffixes which were the exceptions to this harmony are in harmony now. Palatal harmony which is very strong in written Turkey Turkish, is comparatively dying off in Anatolian and Rumelian idiolects. Among our living dialects, it is seen that palatal harmony is very weak in Uzbek and New Uigur dialects. In this study, among the Anatolian idiolects, the idiolects of Rize, Erzincan and Urfa city idiolects are investigated in terms of affix level language disharmony and the affixes which caused this disharmony were identified. Then these affixes are investigated under two titles as causing disharmony by the addition of front vowels to the back vowel roots and the addition of back vowels to front vowel roots. Finally in the above mentioned three idiolects, by identifying the shared disharmony, they are compared with the back-front vowel affixes which break the harmony in Uzbek and Uigur Turkish in terms of palatal harmony. In this way the shared affixes which are going far from palatal harmony are identified.