Bu çalışmada, tarih boyunca önemli bir yerleşim alanı ve yönetim merkezi olan Gelibolu kenti ve buraya bağlı yerleşim birimlerinin Osmanlı devletinin eline geçişinden itibaren idari bir birim olarak mekânsal ve yönetimsel değişimi incelenmiştir. 14. Yüzyıldan Cumhuriyet dönemine ve Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze olmak üzere çalışmanın periyodu iki bölümden oluşmaktadır. Gelibolu ile ilgili tarihi ve coğrafi kaynaklar taranarak Gelibolu’nun idari coğrafyasındaki değişimler nedenleri ile ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Osmalı döneminde Gelibolu yarımadasında en önemli yönetim merkezlerinden biri olan Gelibolu kenti Osmanlı Devletinin denizcilik politikası için hayati önem taşıyordu. Sırasıyla Rumeli ve Kaptan Paşa eyaletleri ile Edirne vilayetinde merkezi sancak olan Gelibolu kenti, Cumhuriyet döneminde kısa bir süre vilayet merkezi olmuştur. Osmanlı Devleti döneminde en geniş sınırlarına ulaşan Gelibolu merkezli yönetim, Cumhuriyet döneminde bugünkü sınırlarına gerilemiş ve bir ilçe merkezi haline gelmiştir. Gelibolu limanı hem ithalat hem de ihracat açısından avantajlı bir konumda idi. Fakat Gelibolu XIX. yüzyıldan itibaren diğer liman kentleri ile rekabet edemediğinden güç kaybetmeye başlamıştır. Gelibolu günümüzde bağlı bulunduğu idari merkezden kopuk yaşayan bir ilçe merkezi durumundadır. Bu çalışmada Gelibolu ve buraya bağlı yerleşim birimlerindeki değişimler, başka bir ifade ile Gelibolu merkezinden yönetilen idari alanların sınırlarındaki değişimler araştırılmıştır. Gelibolu’nun idari coğrafyasının alansal değişiminde kentin jeopolitik, ekonomik ve stratejik faktörlerinin önemli rolü bulunmaktadır.

In this study, spatial and administrative change of Gallipoli, which has been an important settlement and administrational center throughout history, and its connected populated areas as administrative units after they were captured by the Ottoman Empire, were analyzed. The study period is in two parts: from the XIV. century to the Republican period and from the early Republican period to the present. Historical and geographical resources related to Gallipoli were reviewed and the changes to the administrative geography of Gallipoli were endeavored to be revealed along with their reasons. One of the most significant settlement areas in the peninsula during the Ottoman Empire, Gallipoli was of vital importance to the naval policy of the Ottoman Empire. Gallipoli served as a central district to Rumelia and Kaptan Pasa counties and Edirne Province respectively, it became a county for a short period in the Republican period. It reached its maximum size under Ottoman control, regressed to its current boundaries in the Republican period and became a district. Gallipoli port was advantageous in terms of both import and export. But Gallipoli started to lose its power of challenge against the other port cities from the XIX. century. Also, its older importance concerning defence strategy declined. Gallipoli is currently a district surviving detached from the center to which it is connected. In that study, the settlement changes connected with Gallipoli, namely, the changes in borders ruled from Gallipoli were researched. The jeopolitical, economic and strategical factors having roles in the change of the administrative geography of Gallipoli.