Bu makale, Osmanlı mütercimleri ile Arap çeviri geleneğinde “altın çağ” olarak bilinen dönemde karşımıza çıkan temel yaklaşımlar arasındaki bağlantıları çeviribilim disiplini bakış açısıyla birincil kaynaklara dayalı olarak ele almaktadır. Makale, el-Cahız’dan Manastırlı Mehmet Rifat’a kadar uzanarak bazı eyleyenlere ve çeviri söylemlerine odaklanmakta ve Osmanlı mütercimlerinin Araplardaki çeviri yaklaşımlarından haberdar olduklarını, Abbasiler dönemindeki çeviri kuramcılarının yaklaşımlarını izlediklerini ve bunlardan Türkçede kendi çeviri uygulamalarında yararlandıklarını ileri sürmektedir. Dolayısıyla makalede, Arap çeviri kuramının Osmanlı kültüründeki çeviri uygulamalarına kuramsal bir çerçeve sağladığı ve “doğu çeviri kuramı” olarak bahsedebileceğimiz genel bir yaklaşımın öncülü olarak işlev gördüğü vurgulanmaktadır. Bu noktada makale, tarihsel çeviri araştırmaları bağlamında, Türk, Arap, Fars, Hint, Yunan, Bizans kültürleri arasındaki etkileşimleri vurgulayarak, Osmanlı kültüründeki çeviri etkinliklerini karşılaştırmalı bakış açısıyla ele alma ihtiyacına dikkat çekmektedir. Karşılaştırmalı bir bakış açısı özellikle çeviri olgusunun benzeşen ve farklılaşan yönleri ile etkileşimlerin türü ve derecesinin saptanması açısından önemli görülmektedir. İlaveten, makale belagat ile çeviri arasındaki girift ilişkilere de dikkat çekmektedir. Belagatte görüleceği üzere bir kaynak metinden lafz ve mana bakımından yararlanma, çeviriyi belagat veya belagati çeviriyle ilişkili hale getirmektedir. Dolayısıyla makale, Osmanlı kültüründe tarihsel çeviri araştırmaları bakımından Arap belagatine İslami edebi geleneklerde hem edebiyat üretimini biçimlendiren hem de çeviri uygulamalarını çerçeveleyen kuramsal bir yapı olarak dikkat çekmektedir. Arap-Osmanlı etkileşimi bağlamında makale belagat ve çeviri arasındaki ilişkileri Latifi, Nergisi, Necip Asım ve Mehmet Rıfat gibi yazarların çeviri söylemleri üzerinden göstermeye çalışmaktadır.

Based on primary sources, this paper examines interconnections between Ottoman translators and the leading theories of translation in the “golden age” of Arabic translation tradition from the perspective of translation studies. Focusing on certain agents and their discourse on translation in two cultural settings, i.e. extending from el-Cahız to Mehmet Rifat of Manastır, this paper argues that Ottoman translators, at least some them, were aware of Arabic theory of translation and followed the footsteps of the theorists in the Abbasid period, adopting their strategies in their own translation practices in Turkish. Hence, the paper emphasizes that Arabic theory of translation provided a theoretical basis for Ottoman translation practices, functioning as a premise of “eastern theory of translation”, if named as such. At this juncture, for the historical study of translation, the paper draws attention to a need for examining Ottoman translation practices within a comparative perspective, bringing to the fore interactions among Turkish, Arabic, Persian, Indian, Greek and Byzantine cultures. Comparative perspective is seen important especially for observing convergent and