Karahanlı dönemi metinlerinden itibaren takip edebildiğimiz, yine bu dönemde kadını adlandırmak için yaygın bir şekilde kullanılan uragut kelimesinin kökenini ve yapısını pek çok araştırmacı açıklamaya çalışmıştır. Çeşitli çalışmalarda uragut ve urug kelimeleri arasındaki anlam ilişkisine dikkat çekilmiş fakat hem kelimenin kökeni hem de morfolojik yapısı hakkında kesin bir sonuca varılamamıştır. Bu çalışmada, farklı yapısıyla dikkat çeken, Türkçenin tarihî ve çağdaş dönemlerinde karşımıza çıkan urdır- “döktürmek”, urgaçı ~ urkaçı ~ urğaaçı “dişi, kadın”, urık “tohum”, urluk “tohum, döl”, urug “1. tohum, döl 2. soy, sülale, nesil, kavim”, urugdaş “soydaş”, urum “zürriyet” gibi kelimelerle örülü zengin bir kavram alanının içerisinde değerlendirilmesi gerektiğini düşündüğümüz uragut kelimesinin yapısını açıklamaya çalışacağız. Bize göre uragut kelimesi ur- “su vb. dökmek, saçmak, mec. döl serpmek, tohum saçmak” fiiline -a- fiilden fiil ve -gu+ fiilden isim yapım eki ile çokluk işlevini kaybetmiş, genellikle sosyal statü bildiren kelimelerin yapısında görülen +t eki genişletilip “döl serpilen, soyu devam ettiren” anlamını kazanarak kadını karşılayan bir kelime hâline gelmiş olmalıdır (< ur-a-gu+t). Son örneklerine XV. yüzyıl Osmanlı sahasında rastlanan uragut kelimesinin kullanımdan düşüp düşmediği de konuyla ilgili bir başka tartışmadır. Kimi araştırmacılar günümüz yazı dillerinde kullanılan avrat “kadın, eş” kelimesinin Arapça ‘avret kelimesine dayandığını ifade ederken kimi araştırmacılar da uragut kelimesinin zaman içinde ses değişikliğine uğrayarak (uragut > uravut > uravat > urvat > arvat) ~ avrat şekline gelmiş olabileceğini ileri sürmektedirler. Çalışmamızda konunun bu yönüyle ilgili tartışmalara da açıklık getirilmeye çalışılacaktır.

Many researchers have tried to explain the origin and structure of the word uragut which can be traced back to Karakhanid period but is still used commonly to name woman. Several studies have been conducted which focus on the relationship between the words uragut and urug in terms of their meanings; however they could not come to a precise conclusion about both the origin and the morhological structure of the word. In this study, the word uragut, which attracts attention due to its distinctive feature and thought to be associated with such words like urdır- “to pull off”, urgaçı ~ urkaçı ~ urğaaçı “female, woman”, urık “seed”, urug “1. seed, offspring 2. ancestor, family, generation, race”, urugdaş “agnatic”, urluk “seed, offspring” and urum “offspring” appearing in the historical and modern periods of the Turkish language, will be explained. The word uragut is assumed to have become a word refering to woman by passing through several stages. As a matter of fact, the root of the word must be ur- which is a verb meaning “to pour water etc.” and “to spread sperm, to scatter seed” in figurative language. Derivational affixes -a-, -gu+ and +t, which has lost its function as the plural suffix and appears in words indicating social rank, are attached respectively to the root that results in a noun meaning “someone on whom sperm is spread, someone who continues one’s bloodline”. Another controversial issue about the word uragut, which was last seen throughout Ottoman lands in the XV. century, that whether it has discarded nowadays. Some researchers state that the word avrat “woman, wife” used in today’s literary language is derived from the Arabic word ‘avret “private parts” while some others claim that the word uragut might have been exposed to sound change in time (uragut > uravut > uravat > urvat > arvat ) and turned into ~ avrat. This issue will also be clarified in the study.