Nahçıvan, Yakın ve Orta Doğu’da, aynı zamanda Bağımsız Devletler Topluluğu içinde yer alan çok eski yaşam alanlarından biridir. Geçmişi yaklaşık 5000-6000 yıl öncesine dayanan Nahçıvan etrafındaki ilkin (birincil) yerleşmede coğrafi konum, iklim ve doğal kaynaklar önemli rol oynamıştır. Nahçıvan dolaylarının jeolojik oluşum yönünden 420 milyon yıla yakın bir geçmişi vardır. Nahçıvan diyarının, bugünkü jeolojik-morfolojik görünümünü üzerinde uzun bir jeolojik (litolojik, stratigarif ve tektonik) geçmişinin etkisi vardır. Devon döneminde okyanus sularıyla kaplanan arazi daha sonraları bir çok kez denizlerin transgresyon ve regresyonuna maruz kamış ve Miyosen dönemi sonuna doğru deniz suları bölgeyi tamamen terk etmiştir. Pliyosenin son döneminde ise Nahçıvan ve çevresi şu anki orografik görüntüsünü almıştır. Karmaşık jeoloji gelişim süreçleri (volkanizma, tektonik hareketler, farklı stratigrafik basamaklar) çeşitli mineral doğal kaynakların oluşmasına neden olmuş bu da gelecekteki yerleşmede ihtiyaç duyulan hammaddenin oluşumuna zemin hazırlamıştır. 10-12 bin yıl önce Nahçıvan’ın orta ve alçak dağlık arazilerinde ılıman soğuk ve rutubetli iklimin hakim olduğu Boreal iklim dönemi yerini; 8-9 bin yıl önce Sıcak Rutubetli Vereal iklim dönemine ve 6-8 bin yıl önce de Holosen’in Soğuk Atlantik iklim dönemine bırakmıştır. Yaklaşık 4.5 - 5 bin yıl önce Subboreal iklim döneminde dağlarda yeniden ılıman sıcak iklimin hakim olmaya başlamasıyla birlikte Hazar denizi, Kura ve Nahçıvan düzlüklerini istila etmiştir. Bu durum insanların batıya doğru göç etmesine ve dolayısıyla bugünkü Nahçıvan şehri ve çevresindeki birçok yaşam alanlarının da temelinin atılmasına sebep olmuştur. Nahçıvan’da görülen ilk yerleşmelerde mağaralar, doğal barınaklar ve doğal kaleler önemli bir rol oynamıştır. Bununla birlikte jeolojik gelişim sürecinde transgresyonlar sonucu denizlerin Nahçıvan’a armağan ettiği tuz maden yatakları, Nahçıvan’ın elverişli coğrafi konumu ve eski kervan yollarının buradan geçmesi Nahçıvan’daki yerleşmenin zaman içinde gelişmesine neden olmuştur.

Naxcivan is one of the oldest settlement that has found a place in Near and Middle East as well as Commonwealth of Independent States (CIS). Geographical position, climate and natural sources contribute to Naxcivan's primary settlement which is founded around 5000-6000 years ago. The fact that Naxcivan has a backround around 420 million years indicates a long geological period to have its today's view. The lands covered by ocean water in the Devonian period were exposed to transgression and regression of seas not a few times, later. Sea water leaves towards the end of Miocene epoch. Naxcivan and its environs have today's orographic view towards the end of Pliocene epoch. Multi-faceted geological development periods (volcanism, tectonic movements, different stratigraphic sequences) contribute to formation of various natural mineral resources. This paves the way for getting raw materials needed for future's settlements. Boreal climate period which has temperate, cold and moist climate at mountainous lands of medium or low heights in Naxcivan 10-12 thousand years ago, changes into Sultry Vereal Climate period 8-9 thousand years ago firstly and Cold Atlantic Climate period of Holocene epoch 6-8 thousand years ago, later. Caspian Sea overruns the plains of Kura and Naxcivan as a result of temperate and hot effects of Subboreal Climate period on mountains again 4.5 or 5 thousand years ago. This causes immigration towards the west and basis of today's Naxcivan and its environs as settlements. Caves and natural strongholds play a major role in primary settlements of the town of Naxcivan. Furthermore, mineral deposits of sodium chloride as a present of seas to Naxcivan, Naxcivan' s strategic position and the oldest caravan routes contribute to the development of settlement in Naxcivan in the lenght of time.