Eski Türkçede u-, ünlüler ile yapılan zarf-fiillerden sonra hem olumlu hem de olumsuz yeterlik fiilini müştereken karşılayan yardımcı fiildir. Eski Anadolu Türkçesinde bil- olumlu ifadelerin tek ve kesin 'iktidar' ve 'imkân' fiili hâlindedir. Olumsuz ifadeler için bu sahada birden çok yeterlik şekilleri kullanılsa da hâkim şekil kendisinden önceki ünlü zarf-fiil ekiyle kaynaşmış olan eski u-ma-’tır. Geçişme hadisesi sonucu -(y)A/U/I u-ma- > -(y)UmA- şeklini alan olumsuz yeterlik fiilinde dudak uyumunun gelişmesine paralel olarak önce yuvarlak ünlü düzleşmiş daha sonra da bu ünlü genişlemiştir: -(y)UmA- > -(y)ImA- > -(y)AmA-. Eski Anadolu Türkçesi devresinin başlangıcından sonuna kadar u- yardımcı fiilinin izini taşımakta olan bu üç aşama sahaya ait hemen her eserde karışık olarak yer almıştır. Dolayısıyla, bu üç aşamayı, kullanıldığı devirler ve eserler bakımından bir tarih sırasına sokmağa imkân yoktur. Bugün karşımıza çıkan bu durumda, şüphesiz, en önemli sebep: telif tarihleri ne olursa olsun şu an elimizdeki eserlerin genellikle müstensihler elinden çıkan kopya nüshalar olmalarıdır. Ama derlediğimiz malzemeden hareketle Eski Anadolu Türkçesi için şunu rahatlıkla söylemek mümkündür: Bu tarihî lehçede yeterlik fiilleri dudak uyumu bakımından, büyük bir ilerleme yolundadır.
In the Old Turkish, u- is the auxiliary verb corresponding to positive and negative adequacy verb in common after the verbal-adverbs made by vowels. In the Old Anatolian Turkish, bil- is absolutely in the case of “power” and “probability” verb of positive phrases. Although more than one forms of potential verb are used for the negative phrases, the dominant form is old u-ma-, which is in fusion with the vowel verbal-adverb affix before itself. As a result of contraction, in the negative potential verb verb taking the form of -(y) A/U/I u-ma->-(y) UmA-, the round vowel first has become flat then broad as parallel to the development of labial harmony: -(y)UmA- > -(y) ImA- > (y) AmA-. Bearing the trace of the auxiliary verb u- from the beginning to the end of the phase of Old Anatolian Turkish, the related three phases take place as mixed in almost all works belonging to the field. For this reason, it is impossible to classify chronologically in terms of period and work. The most important reason for this is undoubtedly the fact that the present works are generally the copies by copyists whatever the publishing time is. However, depending on the materials compiled, it is certainly possible for the Old Anatolian Turkish to say that the potential verbs in this dialect are in big progress in terms of labial harmony.
By subscribing to E-Newsletter, you can get the latest news to your e-mail.
