Azerbaycan’ın eski mezar taşlarında 19. yüzyıla kadar dil olarak Arapça ve Farsça kullanılmıştır. Bu bağlamda; genellikle şiir ve edebi ifadelerin Farsça, ayet, hadis ve dua gibi dini içerikli metinlerin ise Arapça yazıldığı görülmektedir. 19. yüzyılın ilk yarısına ait mezar taşlarında Türkçe metinli örneğe rastlanmakla birlikte, daha çok bu yüzyılın ikinci yarısında, genellikle manzum nitelikli Türkçe metinler yaygınlaşmaya başlar. Bir anlamda bu dönemden itibaren Türkçenin, giderek Farsçanın yerini aldığı söylenebilir. Ancak bu mezar taşlarında Arapçanın yerini koruduğu; dini içerikli metinlerin ve hatta ölenin kimlik bilgilerinin yine Arapça olarak yazıldığı görülmektedir. Azerbaycan mezar taşlarında Türkçe kullanımı Sovyet dönemi öncesinde özellikle belli bölgelerde yoğunlaşır. Bu bağlamda çoğu 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarına ait olan en eski örnekler, Gence, Kazah, Tovuz, Şeki, Gah, Şamahı, Mereze ve Baku çevrelerindeki mezarlıklarda tespit edilmiştir. Bu eserlerin tümünde Türkçe metinler taş üzerine Arap harfleriyle kabartma veya oyma tekniğinde hakk edilmiştir. Rus döneminde harflerin değişmesi ile bu kez Kril harfli Türkçe metinler daha geniş bir alanda yaygınlaşır. Bunlar da çoğunlukla şiir tarzında edebi metinler olup, dini içerikli sözlerin yine Arap harfleriyle ve Arapça olarak yazıldığı görülür. Bu makalede, Azerbaycan’ın eski mezar taşları konusunda yapılan araştırmalar çerçevesinde, taşlar üzerinde tespit edilebilen Türkçe metin örnekleri aktarılarak, bunlar hakkında bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır.
Arabic and Persian were used in Azerbaijani gravestones by the end of the 19th century. Poems and literary expressions were usually written in Persian and religious expressions like verses, the Messenger's words and prayers in Arabic. From the second half of the 19th century some Turkish texts, mostly poetic, start to appear in some graves. One may conclude, in a sense, that Turkish started to replace Persian in those days. However, religious expressions and information about identity of dead persons were still in Arabic. Use of Turkish in Azerbaijani gravestones in the pre-Soviet period intensifies in some regions. In this context, the oldest samples belonging to the end of the 19th and beginning of the 20th century were found in Genje, Kazah, Tovuz, Sheki, Mereze, Shamahy and Baku. In all of them, Turkish texts were written in Arabic alphabet. With the change of alphabet to Cyrillic, once Turkic texts in Cyrillic started to be popular. These are mostly literary texts in poetic form, and religious expressions were written in Arabic with Arabic letters. This essay contains an evaluation of Turkish texts found in old Azerbaijani gravestones.
By subscribing to E-Newsletter, you can get the latest news to your e-mail.
