Bu çalışmada ünlü devlet adamı Nizamülmülk tarafından yazılan “Siyasetname”, geleneksel siyaset ve devlet felsefesinin bir yorumu olarak incelenmektedir. Bir ilim ve siyaset adamı olan Nizamülmülk’ün günümüze kadar gelen bu yapıtı, sadece onun fikirlerini anlamak için değil, aynı zamanda döneminin özelliklerini de yansıtması itibariyle, tarihçiler ve siyaset bilimciler için önemli bir kaynaktır. İki Selçuklu sultanına vezirlik yapan Nizamülmülk’ün Türk devlet yapısı ve zihniyeti üzerinde de önemli etkileri olduğu kuşku götürmez. Siyasetname, kendisinden önce mevcut olan bir geleneğin devamı olmakla birlikte, ondan ayrılan yönleri de bulunmaktadır. Yapıtta, sultana sadece öğüt ve tavsiyeler verilmekle kalınmamış; sisteme önemli ölçüde katkıda bulunabilecek ciddî teklifler de getirilmiştir. Başka bir deyişle, “olması gereken”ler hakkında somut, pratik ve uygulanabilir önlemler önerilmiştir. Ayrıca yapıt, dönemin devlet ve bürokrasi yapısını, yöneten-yönetilen ilişkisini ve muhalif söylemleri de yansıtmaktadır. Bu yönüyle şüphesiz ki yapıtın tarihsel bir değeri vardır. Özet olarak diyebiliriz ki Nizamülmülk, güçlü, paternalist ve dinle uyumlu bir devlet ve siyaset anlayışını temsil etmektedir. Bu anlayış, bir bakıma geleneksel devlet ve siyasete değin yaklaşımları da önemli ölçüde yansıtmaktadır. Onun din ve devlet konusundaki “ikiz kardeş” kuramı kadar sosyal devlet anlayışı da güncel değeri olan ve dolayısıyla geliştirilmesi gereken kavram ve kuramlardır.

The present study, “Siyasetname” written by famous statesman Nizamülmülk is examined as an interpretation of traditional politics and government philosophy. This work of Nizamülmülk that managed to survive until today is an important resource for historians and political scientists, not only to understand the ideas of this scientist and statesman, but also because it reflects the properties of its period. There is no doubt that Nizamülmülk, who worked as a vizier for two sultans of Seljuk Government, had a significant impact on the structure and mentality of the Turkish state. Besides being the continuation of a previously existing tradition, “Siyasetname” also has aspects deviating from this earlier tradition. Not only did his work give advice and recommendations for sultans, but also contributed significantly to the system of government. In other words, concrete, practical, and feasible measures on what should happen were recommended in the work. It also reflects the structure of government and bureaucracy, interaction between the manager and the managed, and the rhetoric of opposition of the time. Because of these characteristics, the work definitely has a historical value. In summary, Nizamülmülk represents a philosophy of government and politics that is strong, paternalistic, and compatible with religion. This understanding strongly reflects perspectives regarding traditional state and politics. As well as his “twin sister” theory of religion and state, his idea of social state also has a current value and thus should be developed.