Araştırma ve Yazım Etiği

Araştırma ve Yazım Etiği

Dergimiz akademik, bilimsel ve araştırmaya dayalı makalelerin yayınlandığı hakemli bir dergidir. Dergimizde daha önce herhangi bir yerde yayımlanmamış makaleler yayımlanmaktadır.

Dergimizde uygulanan yayın süreçleri, bilginin tarafsız ve saygın bir şekilde gelişimine ve dağıtımına temel teşkil etmektedir. Bu doğrultuda uygulanan süreçler, yazarların ve yazarları destekleyen kurumların çalışmalarının kalitesine doğrudan yansımaktadır. Hakemli çalışmalar bilimsel yöntemi somutlaştıran ve destekleyen çalışmalardır. Bu noktada araştırmacı ve yazarların araştırma ve akademik yazıma dair etik ilkelere yönelik standartlara uyması önem taşımaktadır. 

Bilimsel Bir Çalışma Yapılırken ve Kaleme Alınırken Uyulması Gerekli Etik Kurallar

 “Bilimsel araştırma, bir sorunun ortaya konulması ve evrensel bilim yöntemleri kullanılarak konunun araştırılması, irdelenmesi ve değerlendirilmesidir. Bilimsel araştırmalarda uygulanacak temel ilkeler; araştırmanın tasarımı ve yürütülmesinde gerekli yeterliliğe sahip olmak, araştırmanın yapılışı ve bulguların analizi sırasında özeleştiri, dürüstlük ve şeffaflığı korumak, aynı konuda araştırma yapmış veya yapmakta olanların çalışmalarına saygılı olmaktır. Bilimsel araştırma etiği ile ilgili üç önemli ilke, araştırma problemine dürüst yaklaşmak, araştırma sonuçlarını rapor ederken açık ve dürüst davranmak, araştırmaya katılan herkesin katkısını görünür kılmaktır. Bilimsel bir çalışma, araştırma metodolojisi ve araştırma etiğine uygun olmalıdır. Araştırmaya başlarken, araştırma sürecindeki görevler ve yayınlarda oluşan tüm hakların dağılımı belirlenmelidir. Yanlış veri beyanı ve yalan veri üretmek, başkasının verisini izinsiz kullanmak etik ihlal teşkil eder. Veri toplanması ve analizi için kullanılan bütün kaynaklar (elektronik olanlar dâhil) ve metotlar çalışmada sunulmalıdır. Bilimsel yayının amacı, üretilen ve geliştirilen bilginin ve bilgi birikiminin paylaşılarak yayılmasını ve bunun sonucunda bilimin insanlık yararına geliştirilmesini sağlamaktır. Bu amaç doğrultusunda hazırlanan bilimsel bir yayında, yayının içindeki bilgilerin doğru ve tam olması, yayının kasıtlı olarak eksik bilgi içermemesi, bilgilerin üretimi ve geliştirilmesi aşamalarında ‘bilimsel etiğe’ uygun davranılması, ancak bilimsel sistematik içinde geliştirilen ve derlenen bilgilerin ve verilerin yayımlanması, yayının içeriğinin yansız olması, kişisel çıkarlar, kaygılar, politik görüşler ve inançların yayını etkilememesi, yayında yararlanılan bütün kaynakların atıf yapılarak belirtilmesi, yayındaki bilginin üretilmesinde, derlenmesinde, ölçülmesinde ve yayına hazırlanmasında payı olanların katkılarının yazar olarak ya da teşekkür edilerek belirtilmesi gerekir.[1]

Araştırma ve Yazım Etiği İhlalleri

İntihal/Aşırma (Plagiarism) bilimsel usullere uygun biçimde gerekli atıfları yapmadan ve kaynak göstermeden başkalarının fikir, veri, eser ve yayınlarını kısmen veya tamamen kendisine aitmiş gibi yayımlamaktır.[2] “İktibasın (alıntının) belli olacak şekilde yapılması lazımdır. İlim eserlerinde, iktibas hususunda kullanılan eserin ve eser sahibinin adından başka bu kısmın alındığı yer belirtilir.”[3] “Bir eserden kaynak göstermeksizin iktibasta bulunan kişi altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır.”[4] “Bir eserle ilgili olarak yetersiz, yanlış veya aldatıcı mahiyette kaynak gösteren kişi ise altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”[5] “Başkalarının özgün fikirlerini, metotlarını, verilerini veya eserlerini bilimsel kurallara uygun biçimde atıf yapmadan kısmen veya tamamen kendi eseri gibi göstermek üniversite öğretim mesleğinden çıkarma cezasını gerektiren fiildir”.[6]

Haksız Yazarlık aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil etmek veya katkısı olan kişileri dâhil etmemek, yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olmayan bir biçimde değiştirmek, aktif katkısı olanların isimlerini sonraki baskılarda eserden çıkartmak, aktif katkısı olmadığı hâlde nüfuzunu kullanarak ismini yazarlar arasına dâhil ettirmektir.[7] Bu ihlal, Sözde Yazarlık veya Yazar Saklama şeklinde olabilmektedir.

Sözde (Armağan) Yazarlık (Gift Editorship) “Bir çalışmada (araştırmanın tasarımında, verilerin toplanmasında, değerlendirilmesinde, yayının hazırlanması ve onayında) yeterli katkıda bulunmaksızın yazar olarak görünmek/gösterilmektir”.[8] Aktif katkısı olmayan kişileri yazarlar arasına dâhil etmek veya olan kişileri dâhil etmemek, yazar sıralamasını gerekçesiz ve uygun olmayan bir biçimde değiştirmek, aktif katkısı olanların isimlerini sonraki baskılarda eserden çıkartmak, aktif katkısı olmadığı hâlde nüfuzunu kullanarak ismini yazarlar arasına dâhil ettirmek aylıktan kesme cezasını gerektiren fiildir.[9]

Yazar Saklama (Ghost Authorship)  “Çalışmaya katkısı olduğu hâlde yazarlar arasında ismine yer vermemektir”.[10] Destek alınarak yürütülen araştırmalar sonucu yapılan yayınlarda destek veren kişi, kurum veya kuruluşlar ile bunların katkılarını belirtmemek, uyarma cezasını gerektiren filldir.[11]

Gönüllü Katılım (Voluntary Participation) İlkesinin Çiğnenmesi öğrenci veya diğer katılımcı grupları araştırmaya katılmaya zorlamaktır.[12]

Bilgilendirilmiş Onam (Informed Consent) Almama araştırmaya katılan gönüllülere araştırmanın uygulama adımları ve riskleri hakkında yeterli bilgilendirme yapmadan izinlerini almaktır.[13] Bilimsel bir çalışma kapsamında yapılan anket ve tutum araştırmalarında katılımcıların açık rızasını almadan ya da araştırma bir kurumda yapılacaksa ayrıca kurumun iznini almadan elde edilen verileri yayımlamak kınama cezasını gerektiren fiildir.[14]

Gizlilik (Privacy) İlkesinin Çiğnenmesi katılımcılardan elde edilen kişisel veya kurumsal verileri yasal zorunluluk olmaksızın paylaşmak, araştırmada yer alan katılımcıların kimliklerini saklı tutmamaktır.[15]

Uydurmacılık/Sahtecilik (Fabrication) bilimsel araştırmalarda gerçekte var olmayan veya tahrif edilmiş veri veya sonuçlar yaratmaktır.[16]

Çarpıtma/Yanıltmacılık (Falsification) kasıtlı olarak araştırma kayıtları veya elde edilen verileri tahrif etmek, araştırmada kullanılmayan cihaz veya materyalleri kullanılmış gibi göstermek, destek alınan kişi ve kuruluşların çıkarları doğrultusunda araştırma sonuçlarını tahrif etmek veya veri atlamaktır.[17]  Bilimsel araştırmalarda gerçekte var olmayan veya tahrif edilmiş verileri kullanmak, araştırma kayıtları veya elde edilen verileri tahrif etmek, araştırmada kullanılmayan cihaz veya materyalleri kullanılmış gibi göstermek, destek alınan kişi ve kuruluşların çıkarları doğrultusunda araştırma sonuçlarını tahrif etmek veya şekillendirmek kademe ilerlemesinin durdurulması veya birden fazla ücretten kesme cezasını gerektiren fiildir.[18]

Dilimleme/Bölerek Yayımlama (Salami Slicing) bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırıp birden fazla sayıda yayımlayarak bu yayınları akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmaktır. Bir çalışmayı yayın sayısını artırmak amacıyla bölerek yayımlamak da aynı kapsamdadır.[19] Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırıp birden fazla sayıda yayımlayarak bu yayınları akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmak aylıktan kesme cezasını gerektiren fiildir.[20]

Çifte Yayın (Duplication) aynı çalışmayı birden fazla yayın ortamında yayımlamaktır”.[21] Ayrıca mükerrer yayınlarını akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmak da tekrar yayımdır.[22] Mükerrer yayınlarını akademik atama ve yükselmelerde ayrı yayınlar olarak sunmak aylıktan kesme cezasını gerektiren fiildir.[23]

Yazarların Etik Sorumlulukları

Dergimize çalışma gönderen yazar(lar)ın aşağıdaki etik sorumluluklara uyması beklenmektedir:

• Yazar(lar)ın gönderdikleri çalışmaların özgün olması beklenmektedir. Yazar(lar)ın başka çalışmalardan yararlanmaları veya başka çalışmaları kullanmaları durumunda eksiksiz ve doğru bir biçimde atıfta bulunmaları ve/veya alıntı yapmaları gerekmektedir.
• Çalışmanın oluşturulmasında içeriğe entelektüel açıdan katkı sağlamayan kişiler, yazar olarak belirtilmemelidir.
• Yayınlanmak üzere gönderilen tüm çalışmaların varsa çıkar çatışması teşkil edebilecek durumları ve ilişkileri açıklanmalıdır.
• Yazar(lar)dan değerlendirme süreçleri çerçevesinde makalelerine ilişkin ham veri talep edilebilir; böyle bir durumda yazar(lar) beklenen veri ve bilgileri yayın kuruluna sunmaya hazır olmalıdır.
• Yazar(lar) kullanılan verilerin kullanım haklarına, araştırma/analizlerle ilgili gerekli izinlere sahip olduklarını veya deney yapılan deneklerin rızasının alındığını gösteren belgeye sahip olmalıdır.
• Yazar(lar)ın yayınlanmış, erken görünüm veya değerlendirme aşamasındaki çalışmasıyla ilgili bir yanlış ya da hatayı fark etmesi durumunda, dergi editörünü veya yayıncıyı bilgilendirme, düzeltme veya geri çekme işlemlerinde editörle işbirliği yapma yükümlülüğü bulunmaktadır.
• Yazarlar çalışmalarını aynı anda birden fazla derginin başvuru sürecinde bulunduramaz. Her bir başvuru önceki başvurunun tamamlanmasını takiben başlatılabilir. Başka bir dergide yayınlanmış çalışma Turkish Studies-Social Sciences’a gönderilemez.
• Değerlendirme süreci başlamış bir çalışmanın yazar sorumluluklarının değiştirilmesi (yazar ekleme, yazar sırası değiştirme, yazar çıkartma gibi) teklif edilemez. Bk. EASE Ethics Checklist for Authors

Yayın Etiği Beyanı

Yayına hazırlanan bir çalışma; kitap bölümü, yayımlanmamış bildiri metni ile yüksek lisans veya doktora tezinden üretilmişse mutlaka çalışmanın ilk sayfasında bu husus belirtilmelidir.

Bu çalışma ... danışmanlığında … tarihinde sunduğumuz/tamamladığımız … başlıklı yüksek lisans/doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır.

Etik Kurul Kararı Alınması

2020 yılından itibaren uygulanmak üzere TR Dizin Dergi Değerlendirme kriterleri güncellenmiş, bilimsel araştırmalarda olması gereken etik kurul izni ile ilgili maddeler detaylandırılmıştır. Etik kurallar başlığı altında belirtilen, “Etik kurul izni gerektiren çalışmalar için talep edilen belge ve bilgiler”in, geçmiş yıllarda gönderilmiş, değerlendirme sürecinde ya da kabul edilmiş olan çalışmalar için uygulanması beklenmemektedir. Süreci 2020 yılında başlayan yayınlar için zorunlu olacaktır.

 ** TR Dizin Komite Kararı: "Etik kurul izni her ne kadar TR DİZİN tarafından 2020 yılından itibaren isteniyor olsa da; bilimsel çalışma etiği açısından her koşulda etik kurul izni alınması gereken çalışmalar vardır. Ölçek kullanıldığında ölçek sahiplerinden izin istemek, katılımcılardan onam almak ve etik kurul izni. Makalelerde bu durumlar ile ilgili açıklamalar bulunmalıdır".

Soru: Tüm makaleler için etik kurul izni gerekli midir?

Hayır. Kriterlerde de “Etik Kurul İzni gerektiren” makaleler olarak belirtilmektedir.

Etik Kurul izni gerektiren araştırmalar aşağıdaki gibidir:

1. Anket, mülakat, odak grup çalışması, gözlem, deney, görüşme teknikleri kullanılarak katılımcılardan veri toplanmasını gerektiren nitel ya da nicel yaklaşımlarla yürütülen her türlü araştırmalar,
2. İnsan ve hayvanların (materyal/veriler dâhil) deneysel ya da diğer bilimsel amaçlarla kullanılması,
3. İnsanlar üzerinde yapılan klinik araştırmalar,
4. Hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar,
5. Kişisel verilerin korunması kanunu gereğince retrospektif çalışmalar, 

Ayrıca;

• Olgu sunumlarında “Aydınlatılmış onam formu”nun alındığının belirtilmesi,
• Başkalarına ait ölçek, anket, fotoğrafların kullanımı için sahiplerinden izin alınması ve belirtilmesi,
• Kullanılan fikir ve sanat eserleri için telif hakları düzenlemelerine uyulduğunun belirtilmesi, gerekmektedir.

Soru: Geçmiş yıllarda tamamlanmış çalışma ve tezden üretilen yayınlar için geriye dönük etik Kurul İzni alınmalı mıdır?

2020 yılı öncesi araştırma verileri kullanılmış, yüksek lisans/doktora çalışmalarından üretilmiş (makalede belirtilmelidir), bir önceki yıl dergiye yayın başvurusunda bulunulmuş, kabul edilmiş ama henüz yayımlanmamış makaleler için geriye dönük etik kurul izni gerekmemektedir.

Soru: TR Dizin’in bu kuralları ile üniversiteler dışında yapılan yayınlara kısıt mı getirilmiştir?

Hayır. Üniversite mensubu olmayan araştırmacılar da bölgelerinde bulunan Etik Kurul’lara başvurabilmektedir.

Etik Olmayan Bir Durumla Karşılaşırsanız

Dergimizde yayımlanan makalelerde araştırma ve yayın etiğine aykırı bir hususla karşılaşırsanız lütfen şu e-posta adresine yazınız:  turkishstudiessocial@gmail.com

Kaynaklar

Demir, Abdullah. İSNAD Atıf Sistemi 2. Edisyon. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2019.

[1] Yükseköğretim Kurumları Etik Davranış İlkeleri (YKEDİ), Yükseköğretim Kurulu (2014), md. 3/1

[2]    Yükseköğretim Kurulu Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi (YKBAYEY), Yükseköğretim Kurulu (2016), md. 4/1; YKEDİ, md. Tanımlar.

[3]    Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), Resmî Gazete 7981 (13 Aralık 1951), md. 35/4.

[4]    FSEK, md. 71/3.

[5]    FSEK, md. 71/5.

[6]    YK, md. 53/5.

[7]    YKBAYEY, md. 4/1-e.

[8]    YKEDİ, md. Tanımlar.

[9]    Yükseköğretim Kanunu (YK), Resmî Gazete 17506 (6 Kasım 1981), md. 53/3-h.

[10]   YKEDİ, md. Tanımlar.

[11]   YK, md. 53/1-c; YKBAYEY, md. 4/2-a.

[12]   YKEDİ, md. Tanımlar.

[13]  YKEDİ, md. Tanımlar.

[14]   YK, md. 53/2-h.

[15]  YKEDİ, md. Tanımlar.

[16]  YKBAYEY, md. 4/1-b; YKEDİ, md. Tanımlar.

[17]  YKBAYEY, md. 4/1-c; YKEDİ, md. Tanımlar.

[18]   YK, md. 53/4-g.

[19]  YKBAYEY, md. 4/1-d; YKEDİ, md. Tanımlar.

[20]   YK, md. 53/3-g.

[21]  YKEDİ, md. Tanımlar.

[22]   YKBAYEY, md. 4/1-ç.

[23]   YK, md. 53/3-f.