Toplumların en temel öğelerin başında gelen aile, akrabalık ilişkileri ile birbirlerine bağlanan bireylerin oluşturduğu en küçük sosyal topluluktur. Eski Türk toplumlarında aile, babaerkil bir düzende, tek eşli ve küçük aile tipinde oluşmuştur. Türk erkekleri eşlerini seçerken genelde kendi kabilelerinden değil de yabancı kabilelerden (egzogami) seçerdi. Aynı zamanda bir diğer evlilik türü olan “leviratus” (amcası veya ağabeyi ölen bir erkeğin, yengesiyle evlenme geleneği) evlilik de bulunmaktadır. Türklerdeki levirat evliliği ile diğer toplumlardaki “levirat” uygulamaları arasındaki fark ise erkek çocukların babaları öldükten sonra üvey anneleri ile de evlenebilmeleridir. Ayrıca dul kalan amca ya da kuzen eşi ile evlilik yapmak gibi uygulamalar da mevcuttur. Türklerde ağabeyin karısı sorumluluklar çerçevesinde mirastır. Diğer bir ifade ile erkeğe miras olarak düşen yengedir, gelin değildir. Levirat evlikler, Türk devletlerinin bir politikası olup akrabalık tesis etmek suretiyle bölgede hâkim/güç konumuna gelmelerini sağlamıştır. Çünkü daha önceki Türk devletlerinde de evlenilecek kadın siyasi bir çıkara hizmet etmek amacıyla seçilmiştir. Eşinin vefatıyla devlet düzeninin bozulmasının önüne geçilip, kadının kendi ailesinin yanına dönmesine izin verilmeyip hanedan içinden yeniden evlendirilerek devlet düzeninin devam etmesi sağlanmıştır. Bu gelenek konar-göçer hayatı yaşayan tüm Türk boylarında Kazaklarda, Türkmenlerde, Özbeklerde, Kırgızlarda, Karakalpaklarda… vd. görülen bir gelenektir. Bu çalışmada Türk tarihinde görülen siyasi amaçlarla yapılan evliliklerden biri olan levirat evliliklerin Türk töresindeki yeri üzerinde durarak tarihsel süreçte yapılmış levirat evliliklerden örnekler verilerek bu evlilklere yönelik değerlendirme yapılacaktır.

The family, which is one of the most basic elements of societies, is the smallest social community created by individuals interrelated to each other by kinship relations. The family haa monogamous and elementary structure dominated the father’s authority in pre-Islamic Turkic societies. In former Turkic communities, marriage was generally based on the principle of taking their spouse from outside their own group (exogamy). There was also “leviratus” (marriage to the widowed wife of a deceased brother, or to a widowed but childless stepmother). The difference between levirate marriages in Turks and in other societies is that boys could marry their stepmothers after their fathers died. There were also practices such as marrying the widowed wife of one’s uncle or cousin’s wife. In Turks, the elder brother’s wife is the inheritance in the framework of responsibilities. In other words, it is the aunt who is inherited by the man, not the bride. In fact, levirate marriages are a process of the policy of penetrating the region by becoming the dominant power by establishing kinship, which was also a policy of the previous Turkish States. Because the women to be married has already been chosen to serve a political interest, the demise of this system was prevented with the death of her husband, the woman was not allowed to return to her own family, and the system was ensured to continue by remarrying from within the dynasty. This tradition is very common in all Turkic peoples living nomadic lives, Kazakhs, Turkmens, Uzbeks, Kyrgyz, Karakalpaks… etc. In the present study, the place of levirate marriages, which is one of the marriage types made for political purposes in Turkish history, was evaluated by giving examples of levirate marriages in the historical process.