Toplum hafızasında fıkraları ve nükteleriyle yer edinmiş olan mizah ustası Molla Nasreddin (Nasrettin Hoca), yaşadığı dönemde toplumu bilgilendirerek aydınlatmak, din istismarlığının önüne geçmek amacıyla insanları güldürürken düşündürmüş bir bilge, dünyaca ünlü efsanevi bir karakter olmuştur. Azerbaycan’da 1906-1931 yılları arasında bu halk bilgininin adıyla yayınlanan mizah dergisi “Molla Nasreddin” ise, yayımlandığı dönemde ve bölgede (Azerbaycan, Kafkasya ve İran) mizah sanatının ve mizah edebiyatının önemli bir parçası olan karikatür sanatının ortaya çıkmasında önemli rol oynamıştır. Toplumunda modernleşmenin öncüsü olan ve siyasi hicivleriyle bilinen Molla Nasreddin Dergisi, yayınladığı karikatürlerle toplumu bilinçlendirmeyi ve eğitmeyi amaçlamıştır. Bu çalışmada, siyasi ve toplumsal hicivleriyle yayınlandığı döneme damgasını vuran Molla Nasreddin Dergisi’nde yayınlanan karikatürlerin dönemin toplumunu eğitme sürecinde nasıl bir rol oynadığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu amaçla, dergide yayınlanan eğitim ve modernleşme / aydınlanma temalı oniki (12) adet karikatür göstergebilimsel metod kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışmada Molla Nasreddin’in (Nasreddin Hoca) demokrasinin inşasında karikatürlerde nasıl ve ne şekilde yansıtıldığı ele alınmıştır. Karikatürlerde tarihsel ve kültürel / toplumsal kodlar, mitler ve simgeler kullanılmış, mesajlar toplumun kesimlerini ve şer odaklarını temsil eden metonimlerle biçimlendirilmiştir. Çalışma genel olarak değerlendirildiğinde, Çarlık Rusyası iktidarı ve emperyalizm tehdidi altındaki Azerbaycan’da (ve derginin yayımlandığı bölgede) gericilerin ve emperyalist ideolojinin etkisinin azaltılmasında Molla Nasreddin (Nasreddin Hoca) karikatürlerinin toplumu eğitme, modernleştirme, aydınlatma, ilerletme, demokratikleştirme ve çağdaşlaştırma amacında önemli bir rol üstlendiği söylenebilmektedir. Çalışmada elde edilen bulgular çerçevesinde, Molla Nasreddin Dergisi’nde yer alan karikatürlerde dil, din, İslam coğrafyası, özgürlük, köylü ve işçi hakları, kadının toplumdaki yeri ve eğitimdeki aksaklıkların tema olarak seçildiği; geleneklerin toplumu gericiliğe ittiği, din adamlarının çıkarları uğruna dini sömürdükleri, idarecilerin Azerbaycan Türkleri üzerinde hâkimiyet kurmak istediği ve emperyalist ideolojiye karşı savaşılması gerektiği mitlerinin inşa edildiği görülmüştür.

Molla Nasreddin Magazine, which is a pioneer of modernization in its society and known for its political satire, aimed to raise awareness and educate the society with the cartoons it published. In this study, the role of cartoons published in Molla Nasreddin Magazine, which left its mark on the period it was published with political and social satires, was tried to be revealed in the process of educating the society of the period. For this purpose, twelve (12) cartoons with the theme of education and modernization / enlightenment determined according to the purposeful sampling method were analyzed using the semiotic method. In the study, how and how Molla Nasreddin (Nasreddin Hodja) is reflected in cartoons in the construction of democracy is discussed. Historical and cultural / social codes and symbols were used in the cartoons, and the messages were shaped with metonym representing the segments of the society and the centers of evil. When the study is evaluated in general, Molla Nasreddin (Nasreddin Hodja) cartoons play an important role in reducing the influence of reactionaries and imperialist ideology in Azerbaijan (and the region where the magazine was published) under the threat of Tsarist Russia and imperialism. can be said to have undertaken. Within the framework of the findings obtained in the study, language, religion, Islamic geography, freedom, peasant and workers' rights, the place of women in society and the problems in education were chosen as themes in the cartoons in Molla Nasreddin Magazine; It has been observed that the traditions push society to reaction, that the clergy exploits religion for their sake, the rulers want to dominate the Azerbaijani Turks and that the imperialist ideology must be fought against.