İdil-Ural sahası Türk lehçelerinden biri olan Kazan Tatar Türkçesinin diyalektoloji çalışmaları incelendiğinde araştırmacıların bu Türk lehçesinin yayılma sahasını göz önünde bulundurarak bazı istisnalar dışında genellikle pek çok ağızdan oluşan üç ana ağız grubunun varlığını kabul ettiği görülür. Bunlar; Orta, Mişer ve Batı Sibir Tatarları ağız grubudur. Bu ağız gruplarından konuşurlarının Kazan Tatar-Başkurt dil sahasında oldukça geniş bir coğrafyaya yayılmış olan Orta ağız grubunun ayrı bir önemi vardır. Tatar diyalektologları tarafından kabul gören ortak görüş, Orta ağız grubunun fonetik ve leksik özellikler bakımından yazı dilinin şekillendirilmesinde esas alındığıdır. Çalışmamıza konu olan Kazan Ardı ağızları, Orta şive grubu içinde yer almaktadır. Bu ağız grubu Mamadış, Layış, Döbyaz ve Baltaç şivelerinden oluşmaktadır. Kazan Tatar Türkçesi yazı dilinin özelliklerine en yakın Kazan ardı ağzı ise Baltaç ağzıdır. Kazan ardı ağızları incelendiğinde yazı dilinden farklılaşan çeşitli fonetik ve morfolojik özelliklerin bulunduğu görülür. Örneğin bu ağızların bazılarında görülen ayırt edici fonetik özellikler şunlardır: İlk hece konumunda ve /b/, /p/, /ķ/ ünsüzlerinin yanında bulunan /a/ ünlüsünün belirgin ölçüde yuvarlaklaşması (aºlma, aºpa, aºvıl, baºķça, baºlıķ, ķaºr), yazı dilinde ön ses konumundaki /y-/ yerine /c-/ (Kaz.T.Tü.yd. yıl > cıl ‘yıl’, Kaz.T.Tü.yd. yuk > cuk ‘yok’), /c-/ yerine /z-/ (Kaz.T.Tü.yd. cidĩ > zidĩ ‘yedi’), /ħ-/ yerine /k-/ (Kaz.T.Tü.yd. ħatın > katın “kadın, hanım (eş), bayan”) seslerinin kullanılması. Kazan ardı ağızlarından bazılarında yazı dilinden farklılaşan morfolojik özellikler ise şunlardır: Şimdiki zamanda ikinci çoğul şahıs eki olarak -sıgızd, -sĩgĩzd ekinin kullanılması, soru eki olarak -ma, -me eklerinin kullanılması, -rak,-rek ekleri yerine -(ın)tınnan, -(ĩn)tĩnnen eklerinin kullanılması. Çalışmamızda Kazan Tatar Türkçesinin ağızlarıyla ilgili çalışmalar taranarak Kazan Ardı ağızlarının yazı dilinden farklılaşan özellikleri örneklerle tespit edilecektir. Çalışmada eş zamanlı ve karşılaştırmalı yöntem kullanılacaktır. Bildirideki amacımız Kazan Tatar Türkçesi ağızları üzerine ülkemizde yapılan çalışmaların azlığından dolayı alan araştırmacılarının gelecekteki bu tür çalışmalarına örnek oluşturmak ve katkı sağlamaktır.

When the dialectology studies of Kazan Tatar Turkish, which is one of the Turkish dialects of Idil-Ural area, are examined, it is seen that the researchers accept the existence of three main dialect groups which are composed of many accents, with some exceptions, considering the spreading area of this Turkish dialect. These; Middle, Misher and West Sibir Tatars. The middle dialect group, which has a wide geography in the Tatar-Bashkir language field of the speeches of these dialect groups, has a special importance. The common view accepted by the Tatar dialectologists is that it is based on the phonetic and lexical traits of the middle dialect group. Kazan Ardı dialects, which is the subject of our study, is located in the middle dial group. This dialect group consists of the names Mamadış, Layış, Döbyaz and Baltaç. Kazan Ardı dialect, which is the closest to the characteristics of Kazan Tatar Turkish, is Baltaç dialect. When examining the Kazan Ardı dialects, there are several phonetic and morphological features that differ from the written language. For example, the distinctive phonetic properties of some of these dialects are: Significantly rounded off of the /a/ vowel in the first syllable position and next to the /b/, /p/, /ķ/ consonants (aºlma, aºpa, aºvıl, baºķça, baºlıķ, ķaºr), using /c-/ instead of /y-/ (Kaz.T.Tü.yd. yıl > cıl ‘year’, Kaz.T.Tü.yd. yuk > cuk ‘nope’), /z-/ instead of /c-/ (Kaz.T.Tü.yd. cidĩ > zidĩ ‘seven’), /k-/ instead of /ħ-/ (Kaz.T.Tü.yd. ħatın > katın “woman, lady (wife), lady”) sounds in the pre-sound position in the writing language. The morphological features that differ from the written language in some of the Kazan Ardı dialects are: The use of -sıgızd, -sĩgĩzd suffixes as a second plural person suffix in the present tense, as a interrogative particle using the -ma, -me suffixes, instead of -rak, -rek suffixes use of -(ın)tınnan, -(ĩn)tĩnnen suffixes. In our study, the studies on the dialects of Kazan Tatar Turkish will be searched and the characteristics of the Kazan Ardı dialects differing from the written language will be determined with examples. Synchronic and comparative method will be used in the study. Our aim in this study is to set an example for future studies of field researchers in Kazan Tatar Turkic language due to the scarcity of studies conducted in our country.