İslam hukuk usulünde Hz. Peygamber’in söz, fiil ve takrirlerinin umûmî hükümler içerdiği genel kabul görmekle birlikte, bazı rivayetlerde geçen hükümlerin sadece belirli bireylerle sınırlı olduğu da belirtilmektedir. Şahsa özel oldukları anlaşılan bu hükümlerin genellenip genellenemeyeceği meselesinde mezhepler arasında ittifak edilmiş ilkeler bulunmamakta; değerlendirmeler genellikle fakihlerin usûlî tercihleri doğrultusunda yaptıkları içtihatlara dayanmaktadır. Hangi hükmün bireysel bir duruma özgü, hangisinin genel geçer bir norm olduğu meselesi, zamanla fakihlerin farklı yaklaşım ve yorumlarına zemin hazırlamış; bu da aynı rivayetler üzerinden birbirinden oldukça farklı sonuçlara ulaşılmasına yol açmıştır. Bu durumlar ise hem hükümlerin umûmî-husûsî olarak değerlendirilmesi noktasında açmazlara sebebiyet vermiş hem de hangi kriterlerin belirleyici olduğu noktasında anlaşmazlıkların doğmasına yol açmıştır. Bu araştırma söz konusu sorunsala yönelerek hükümlerin mezhepler arasında umûmî-husûsî olarak değerlendirilmesini ve bu bağlamda ileri sürülen kriterleri tespit etmektedir. Literatürde bu konuya dair yapılan incelemelerin büyük bölümü rivayetlerin sened ve lafız boyutuna odaklanmakta olup hükmün umûmî-husûsî olması bakımından fıkhî sonuçları şekillendiren kriterlerin tespit ve analiz edildiği çalışmanın olmaması araştırmanın özgünlüğünü ve alana katkısını göstermektedir. Dolayısıyla çalışma umûmî veya husûsî olarak kabul edilen hükümlerin kriterlerini tespit ederek fıkhî ihtilafların ve bu kapsamdaki artçıl meselelerin anlaşılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Tarihsel veri dökümü ve mukayeseli analiz yöntemlerinin kullanıldığı araştırma sürecinde hem hadis şerh literatürü hem de fıkıh ve usûl kaynakları karşılaştırmalı olarak incelenerek mezhep içi ve mezhepler arası farklılıkların arka planına ulaşılmaktadır. Bu bağlamda Sâlim’in emzirilmesine ruhsat verilmesi, Huzeyme’nin tanıklığının iki kişinin şahitliğinin yerine geçmesi, Kur’ân öğretiminin mehir olarak kabul edilmesi, bazı erkek sahabîlerin ipek giymesine ve altından protez burun takmasına izin verilmesi, Habbân b. Munkiz’e tanınan şartlı akit hakkı ve Ümmü Atıyye’ye verilen ağıt yakma müsaadesi örnek olarak incelenmektedir. Araştırma söz konusu yöntemle ele aldığı örnek rivayetleri ve hükümleri incelemesinin neticesinde; rivayetin genel ilke ve kurallarla uygunluğu, farklı rivayetlerle çelişip çelişmediği, sahabe ve tâbiûnun söz konusu rivayetle amel edip etmediği, hadislerin umûmîliği ve makâsıda uygunluğu hususlarının birer kriter olarak benimsendiğine ulaşmakta; bu kriterlerin de rivayeti umûmî-husûsî olarak tayin etmede belirleyici rol taşıdıklarını ortaya koymaktadır. Ayrıca Hanefî ve Mâlikîler’in tercih ettikleri kabul kriterlerine uymaması durumunda bağlamı özel olan rivayetleri şahsa özel olarak yorumlama eğiliminde oldukları; Şâfiî ve Hanbelîlerin ise daha umûmî yaklaşım benimseyerek aksine delil olmadığı sürece herhangi bir rivayetin şahsa özel olduğuna hükmetmekten kaçındıkları görülmektedir. Bunların yanı sıra muâmelât alanındaki bazı hadislerde yer alan hükümlerin kimi fakihler tarafından her zaman genel ilke olarak değerlendirilmediği, bazı durumlarda yalnızca ilgili şahsa mahsus sayıldığı sonucuna ulaşılmaktadır.

In the methodology of Islamic law (uṣūl al-fiqh), it is generally accepted that the Prophet Muḥammad’s sayings, actions, and tacit approvals (taqrīr) contain universal rulings. However, some narrations convey rulings limited to specific individuals. There is no consensus among legal schools on whether such rulings can be generalized, as jurists have typically judged this issue according to their methodological preferences and interpretive reasoning (ijtihād). Determining which rulings were specific to individual cases and which conveyed universal norms has led to diverse approaches and interpretations over time, resulting in markedly different conclusions drawn from the same narrations. In particular, certain narrations within the sphere of transactions (muʿāmalāt), though authentic, were considered unsuitable for analogy (qiyās) and thus interpreted as personal dispensations granted to specific individuals. These cases created methodological dilemmas concerning how to classify rulings as general (ʿāmm) or specific (khāṣṣ) and led to disagreement over the criteria governing such distinctions. This study addresses this problem by examining how different legal schools classified prophetic rulings as general or specific and by identifying the criteria they employed. Hence, the study aims to clarify the criteria for classifying rulings as general or individual, thereby contributing to a deeper understanding of related juristic disagreements. Using historical and comparative methods, the research investigates hadith commentaries alongside foundational works of fiqh and uṣūl to uncover intra- and inter-school variations in approach. Within this framework, examples such as Sālim’s breastfeeding, Khuzayma’s testimony, Qurʾān teaching as mahr, permissions for silk and gold, the conditional contract of Ḥabbān b. Munqidh, and Umm ʿAṭiyyah’s mourning license are examined. The study concludes that five key criteria determine whether a narration conveys a general or individual ruling: (I) consistency with overarching legal principles, (II) coherence with other narrations, (III) practice of the Companions and Successors, (IV) linguistic generality, and (V) conformity with the objectives of the Sharīʿah (maqāṣid). Furthermore, it observes that the Ḥanafī and Mālikī schools often interpret contextually restricted narrations as individual rulings when they do not align with their established acceptance criteria, whereas the Shāfiʿī and Ḥanbalī schools tend toward a universal approach, refraining from limiting a narration to a specific person without clear evidence. The study also finds that some rulings in transactional narrations were not always treated as general principles but sometimes as specific to the individuals concerned.