İmamiyye Şîası’nın önde gelen müfessirlerinden Fazl b. Hasan et-Tabersî (ö. 548/1153) Şiâ mezhebi içerisinde derin izler bırakmış önemli âlimlerden biridir. Tefsir alanına üç kıymetli eser kazandırmıştır. Bu tefsirler arasında en değerlisi şüphesiz Mecmau’l-Beyân isimli tefsiridir. Tabersî, söz konusu eserinde tefsirle yetinmemiş sarf, nahiv ve belâgat gibi dilbilimlerine ilişkin konulara da geniş bir şekilde yer vermiştir. Belâgat kısımlarından meânî ilminin altbaşlıklarından birini inşâ oluşturmaktadır. İnşâ ise emir, nehiy, nidâ, temennî ve istifhâmdan meydana gelmektedir. İstifhâm soru soranın hakkında malûmatı olmadığı bir bilgiyi öğrenmek istemesidir. Ancak istifhâm, her zaman yalnızca bilgi talebine yönelik kullanılmamakta, bağlama göre emir, nehiy, onaylama, inkâr, yüceltme, küçümseme, tehdit, uyarma ve benzeri farklı anlam boyutları da kazanabilmektedir. Bu durum, Kur’ân’ın belâgat zenginliğini ve lafızlarının çok katmanlı işlevselliğini ortaya koymaktadır. İşte bu çalışmanın temel amacı, Tabersî’nin Mecmau’l-Beyân fî Tefsîri’l-Kur’ân adlı eserinde istifhâm üslûbunun kazandığı farklı anlam ve işlevleri sistematik bir biçimde tesbit etmek ve bunları ilmî bir çerçevede değerlendirmektir. Araştırma sürecinde yalnızca Tabersî’nin mezkûr eseriyle sınırlı kalınmamış, klasik tefsir literatürünün temel eserlerinden olan Meâlimü’t-Tenzîl, Keşşâf ve Envâru’t-tenzîl gibi eserlerden de istifade edilmiştir. Böylelikle, Tabersî’nin görüşleri derinlemesine incelenmiş, onun istifhâm konusundaki değerlendirmelerine doğrudan yer verilmiş, akabinde ise diğer müfessirlerin istifhâm anlayışına dair tespit ve yorumları derlenerek karşılaştırmalı bir analize tabi tutulmuştur. Bu yöntem, hem Tabersî’nin istifhâma yüklediği çok yönlü anlamların daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamakta, hem de farklı tefsir geleneklerinin bu meseleye yaklaşımlarını mukayeseli bir perspektifle ortaya koymaktadır.  

Among the prominent exegetes of the Imâmî Shîa, Faḍl b. Ḥasan al-Ṭabarsî (d. 548/1153) occupies a distinguished place as a leading scholar who left a profound mark on the Shîî intellectual tradition. He authored three significant works in the field of Qur’ânic exegesis, the most important of which is undoubtedly his Majma al-Bayân fî Tafsîr al-Qur’ân. In this work, al-Ṭabarsî does not confine himself merely to exegetical commentary but also devotes considerable attention to linguistic sciences such as morphology, syntax, and rhetoric. Within the domain of rhetoric, one of the sub-disciplines of ilm al-maânî is inshâ. Inshâ itself comprises several categories, namely command, prohibition, vocative, optative, and istifhâm. Istifhām, in its basic sense, refers to the act of seeking information concerning something about which the speaker has no prior knowledge. However, istifhâm is not always employed solely for the purpose of requesting information; depending on the context, it may acquire additional rhetorical dimensions, such as command, prohibition, affirmation, negation, glorification, belittlement, threat, admonition, and other related functions. This diversity of meaning illustrates both the rhetorical richness of the Qurʾân and the multilayered functionality of its expressions. The primary aim of the present study is to identify, classify, and evaluate the various meanings and functions assumed by the istifhâm mode in al-Ṭabarsî’s Majma al-Bayân fî Tafsîr al-Qur’ân, within a systematic and scholarly framework. In the course of this research, the scope has not been limited solely to al-Ṭabarsî’s exegetical work; rather, other foundational works of classical tafsîr, such as Maâlim al-Tanzîl, al-Kashshâf, and Anwâr al-Tanzîl, have also been consulted. In this way, al-Ṭabarsî’s views have been examined in depth, his assessments regarding istifhâm have been presented in detail, and subsequently the perspectives of other exegetes on istifhām have been compiled and subjected to comparative analysis. This methodological approach not only contributes to a clearer understanding of the multifaceted meanings attributed to istifhām by al-Ṭabarsî, but also situates these interpretations within a broader comparative framework that highlights the approaches of different exegetical traditions.