Sanat ve edebiyat, toplumların zorlu tarihi süreçlerde dirilişi için kritik bir işlev görmüştür. Sanatçılar, toplumsal sorunları adeta bir anten gibi hisseder, bu meseleleri süzgeçten geçirerek toplumun gündemine taşırlar. Bu anlamda sanat, toplumun aynasıdır ve sanatçılar bu aynayı toplumun önüne tutarlar. Yazılan bir roman ya da söylenen bir şiir, bazen özgürlük ve adalet uğruna halk hareketlerini başlatabilir, topluma moral ve yol gösterici olabilir. Pakistan ve Türkiye’nin millî şairleri olan Muhammed İkbal ve Mehmet Âkif Ersoy, bu yönüyle dikkate değer figürlerdir. Her iki şair de yaşadıkları farklı coğrafyalara rağmen, İslam’ı ve millî değerleri savunmuş; eserleri günümüzde de Pakistan ve Türkiye’nin millî kimliklerini şekillendirmede önemli bir rol oynamışlardır. Her iki düşünür de Müslüman dünyasının gerileme yaşadığı, sömürge egemenliğinin hâkim olduğu ve sosyo-politik çalkantıların yoğunlaştığı bir dönemde ortaya çıkmıştır. Ulusal ve dilsel bağlamları farklı olsa da, her ikisi de Kur’ân’ın dinamik yapısından beslenen ve çağdaş gerçekliklerle uyumlu bir içtihâd anlayışı yoluyla ümmetin zihinsel uyanışını hedeflemiş, İslam alaeminin birliğini savunmuşlardır. İkbal, kurumsal içtihâdın gerekliliğini felsefi düzlemde temellendirirken, Âkif içtihâdın ahlaki ve manevi boyutunu şiirsel bir dille ifade etmiştir. Bu karşılaştırmalı çalışma, İkbal’in İslam’da Dini Düşüncenin Yeniden Yapılandırılması eseri ile Âkif’in Safahat adlı şiir külliyatı başta olmak üzere, temel metinlerine dayanarak, her iki düşünürün İslami uyanışa dair kesişen vizyonlarını ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Art and literature have played a critical role in the revival of societies during times of historical hardship. Artists, like antennas, sense social problems and bring them to the public agenda through their creative lenses. In this sense, art serves as a mirror of society, and artists hold that mirror up for the people to see themselves. A novel or a poem can sometimes ignite mass movements in the name of freedom and justice, offering both moral strength and guidance to society. In this regard, the national poets of Pakistan and Turkey—Muhammad Iqbal and Mehmet Akif Ersoy—are particularly noteworthy figures. Despite coming from different geographies, both poets defended Islam and national values, and their works have continued to shape the national identities of Pakistan and Turkey to this day. Both thinkers emerged at a time when the Muslim world was in decline, marked by colonial domination and intense socio-political upheaval. Though they belonged to different linguistic and national contexts, they each envisioned a revival of the Muslim Ummah through a renewed understanding of Ijtihad—one that drew on the dynamic structure of the Qur’an and was compatible with the conditions of the modern world. They also advocated for the unity of the Islamic world. Iqbal philosophically articulated the necessity of institutional Ijtihad, while Akif expressed its moral and spiritual dimensions through poetic language. This comparative study draws on Iqbal’s The Reconstruction of Religious Thought in Islam and Akif’s poetic collection Safahat, among other foundational texts, to illuminate their intersecting visions of Islamic revival.