Mezheb imamının usul, kaide ve kavillerinden hareketle hükmü açıklanmayan benzeri bir meselede onun adına hüküm verme anlamı taşıyan tahrîc ile mezheb imamının doğrudan söz ve görüşünden değil de bunun delalet ettiği bir kısım lâzimî/çağrıştırma türü anlamlarından kaynaklı mezheb imamı adına hüküm istinbatı çabası sayılan lâzımu’l-mezheb, mahiyet, netice ve örnekleme açısından birbiriyle benzeşmektedir. Usul ve fıkıh âlimlerinin her iki kavramı bazen birbirlerinin yerinde kullanmaları bazen de bir kısım uygulama ve örneklerde aralarındaki farka işareten ayrıştırma yoluna gitmeleri, lâzımu’l-mezhebi, tahrîcin bir bölümü ya da onun başka bir versiyonu şeklinde algılamamıza yol açmıştır. Lâzımu’l-mezhebin tahrîcten sayılıp sayılmadığı tartışıldığı ve bu bağlamda ortaya konan örneklerin her iki tarafa da çekilebildiği göz önüne alındığında bu araştırmanın önemi daha iyi anlaşılmaktadır. Makalede mezkûr kavramla tahrîc arasındaki ilişki ve bunlarla ilgili örnekler değerlendirilecektir. Burada lâzımu’l-mezhebin ne tür bir mahiyete sahip olduğu ve bunun tahrîcten sayılıp sayılmayacağı ayrıca hangi yönlerden tahrîcle kesiştiği ya da ondan ayrıştığı, usûl ve fıkıhla ilgili eserlerde söz konusu tahrîc örneklerinin kısmen de olsa bu kavramla ilişkisinin ne düzeyde olduğu gibi sorulara cevap aranacaktır. Metot olarak önce lâzımu’l-mezheb kavramının mahiyetini tespit maksadıyla içeriğinde temel noktayı oluşturan lâzım sözcüğü önemine binaen dil, mantık ve usûl bilginlerinin görüşleri çerçevesinde tanımlama yoluna gidilecektir. Zira bu sözcük mezkûr kavramın mahiyetini tespitte önemli bir unsuru oluşturmaktadır. Akabinde sözü edilen kavramın tahrîcle kesiştiği ya da ayrıştığı hususlar tayine çalışılacaktır. Araştırmada hem usûl hem de fıkıhla ilgili örnekler tahlil edilip bunların lâzımu’l-mezhebten mi yoksa tahrîcten mi sayılacağı tartışılacaktır. Tahrîcle mezkûr kavram arasındaki ilişki aynı metotla ana çizgileriyle tespite çalışılacaktır. Lâzımu’l-mezhebin – tahrîcten sayılsın ya da sayılmasın- tahrîc derecesinde üzerinde durulmadığı ayrıca bunun bilinçsizce kullanımından bazı yanlış görüş ve fetvaların bir kısım imam ya da müçtehitlere nisbet edildiği ortaya çıkmaktadır. Ebû Hanîfe’ye (ö. 150/767) nisbet edilen Kur’ân’ın salt manadan ibaret olduğu anlayışı buna örnek gösterilebilir.

Tahrij, which means making a judgement on behalf of the imam of the madhhab in a similar matter whose ruling is not explained based on his procedures, principles and sayings, and lazım al-mezhhab, which is considered as an effort to infer a ruling on behalf of the imam of the madhhab, not directly from his direct words and opinions, but from some of the lazimi/invitation type meanings implied by this, are similar in terms of nature, result and exemplification. The fact that the scholars of usul al-fiqh and fiqh sometimes use both concepts interchangeably and sometimes differentiate them by pointing out the difference between them in some applications and examples has led us to perceive the concept of ought al-masheb as a part of tahrîc or another version of it. The importance of this research is better understood when it is taken into consideration that it is debated whether al-maḍām al-madhhab counts as tahrīj or not, and the examples put forward in this context can be taken to both sides. In this article, the relationship between this concept and tahrīj and examples related to them will be evaluated. Here, we will seek answers to questions such as what kind of a nature al-maṣḥīd al-madhhab has and whether it can be considered as tahrīj, in which aspects it intersects with or differs from tahrīj, and to what extent the examples of tahrīj in the works on usul al-usūl and fiqh are related to this concept, even partially. As a method, firstly, in order to determine the nature of the concept of al-āzīm al-madhhab, the word al-āzīm, which constitutes the main point in its content, will be defined within the framework of the views of language, logic and usul scholars. Because this word constitutes an important element in determining the nature of the aforementioned concept. Subsequently, it will be tried to determine the points where the mentioned concept intersects or diverges with tahrīj. In this study, examples related to both usul al-usūl and fiqh will be analysed and it will be discussed whether they are considered to be from al-maṣl al-madhhab or from tahrīj. The relationship between tahrīl and the aforementioned concept will be analysed with the same method. It is also evident that the importance of the lāḍim al-madhhab, whether or not it is counted as tahrīj, is not emphasised to the extent of tahrīj, and that some wrong opinions and fatwas are attributed to some imams or mujtahids due to its unconscious use. The understanding attributed to Abū Hanīfa (d. 150/767) that the Qur'ān consists only of meaning can be given as an example.