Bir şey genellikle somutlaştırılarak etkili bir şekilde anlatılmak istendiğinde benzetmeye başvurulur. Bir benzetmede nitelik olarak zayıf olan, üstün olana benzetilir. Benzetmede benzeyen ve kendisine benzetilen unsurların bulunması gerekir. Bunlardan birinin bulunmadığı durumda benzetme istiare (eğretileme) adını alır. İstiare benzetmenin daha estetik boyut kazanmış hâlidir. Bunun yanında teşhis ve intak sanatlarında da benzerlik ilgisi bulunmaktadır. Bu çalışmada 16. yüzyılın büyük şairlerinden Bâkî’nin Kanunî Sultan Süleyman için yazdığı kasidelerde ve mersiyede benzetmeye dayalı sanatlar üzerinde duruldu. Bu sanatlar bazı ölçülere göre sınıflandırılıp uygun örneklerle tanıtılmaya çalışıldı. Çalışmanın girişinde teşbihle ilgili temel bilgiler verildi. Girişten sonra teşbihin türleri sınıflandırıldı. Her teşbih türü ile ilgili bilgiler verildikten sonra örnek beyitler üzerinde açıklamalar yapıldı. Aynı teşbih türü ile ilgili diğer beyitler referans olarak gösterildi. Teşbihten sonra istiare konusuyla ilgili açıklamalar, örnek beyitler ve referanslar verildi. Benzetmeye dayalı sanatların anlama katkısı değerlendirildi. Netice olarak Bâkî’nin incelenen beyitlerinde beliğ teşbihleri fazla tercih ettiği ve bu teşbihleri Farsça tamlamalar yoluyla aktardığı görüldü. Bunun yanında mürettep ve tahkikî teşbihleri fazla kullandığı tespit edildi. Bâkî benzetme yaparken özellikle somutlaştırmalara çok başvurmuştur. Görme duyusuyla ilgili unsurlar diğer duyulara göre daha baskındır. Bâkî bezetmelerde gökle ilgili unsurları yoğun bir şekilde kullanmıştır. İstiarelerde ise genellikle teşhisten yararlanmıştır. Benzetmeye dayalı sanatlar bir şairin şiir üslubuyla ilgili önemli ipuçları verir. Bu çalışma da klasik üslubun en önemli şairlerinden olan Bâkî’nin şiirini benzetmeye dayanan sanatlar bakımından incelendiği için klasik üslupla ilgili veriler sunmaktadır. Dolayısıyla divan şiirinin diğer üsluplarıyla klasik üslubu kıyaslamak için bu çalışma örnek oluşturmaktadır.

Similes are generally used when something is wanted to be explained effectively by making it concrete. In a simile, the weak in nature is likened to the superior one. In the simile, it is necessary that both sides of the anology be present. In the absence of one of these, the analogy is called metaphor. The metaphor is more aesthetic form of the simile/anolgy. Besides, there are similarities between the art of personification (teşhis) and the talking (intak). In this work, we study the arts based on the simile in elegiac and encomium poems, written for Suleyman The Magnificient, of the great poet Bâkî, one of the great poets of the 16th century. We tried to classify these arts according to some measures and introduce them with appropriate examples. In the introduction of the study, basic information about simile was given. After the introduction, the types of similes were classified. After giving information about each type of simile, explanations were made on sample couplets. Other couplets related to the same type of simile were cited as reference. After the simile, explanations, sample couplets and references were given regarding the subject of metaphor. The contribution of analogy-based arts to meaning was evaluated. As a result, it was seen that Bâkî preferred eloquent similes in the examined couplets and conveyed these similes through Persian phrases. In addition, it was determined that he used compilation and investigative similes excessively. Bâkî especially used concretizations when making analogies. Elements related to the sense of vision are more dominant than other senses. Bâkî used celestial elements extensively in his embellishments. In metaphors, he generally used diagnosis. Arts based on analogy give important clues about a poet's poetry style. This study also provides data about the classical style, as it examines the poetry of Bâkî, one of the most important poets of the classical style, in terms of arts based on analogy. Therefore, this study serves as an example to compare the classical style with other styles of divan poetry.