Osmanlı İmparatorluğu’nun toplumsal olarak çözülme oluşumu XIX. yüzyılın ilk yarısında başlar. Bu çözülmenin başat sebeplerinden biri Avrupa’da meydana gelen Fransız İhtilali ’dir. Ulus devletlerin kurulmasına sebep olan Fransız İhtilali (1789); özgürlük, eşitlik, milli bağımsızlık, milliyetçilik kavramlarını ortaya koyar. İçerisinde birçok ulusu barındıran Osmanlı İmparatorluğu, bu fikirlerin/kavramların dünyaya yayılmasıyla dağılma sürecine girer. Milli bilincin uyanışı, İmparatorluk içerisinde yaşayan her milleti farklı bir biçimde etkiler ve bu fikirler ekseninde yeni toplum yapısı oluşmaya başlar. Nitekim Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan birçok azınlık, ulusallığa uzanan bilinçlenme ile isyan başlatır. Osmanlı İmparatorluğu’nun karşılaştığı ve yaşadığı olumsuz durumlar neticesinde Genç (Yeni) Osmanlılar adı verilen ve Avrupa’da eğitim görmüş olan bir grup aydın bir araya gelir. Devleti mevcut durumdan kurtarma idealini taşıyan bu aydınlar, İmparatorluk içerisinde yaşayan tüm insanları bir arada tutmak için dil, din, ırk ayrımı gözetmeme görüşünü barındıran “Osmanlılık” fikrini üst bir kimlik olarak oluşturmaya çalışırlar. Ülkeyi parçalanmaktan kurtarmak için birleştirici bir üst kimlik fonksiyonunu üstlenen bu fikir, gerek ülkede meydana gelen iç etkenler gerekse Avrupa’da meydana gelen gelişmelere paralel olarak maruz kaldığı baskılar neticesinde amacına ulaşamaz. Dönemin aydın ve devlet adamları başka bir ideolojiye yönelmek zorunda kalırlar ki bu da İslamcılık (İslam birliği) fikridir. İslam ümmeti çatısı altında birleşme ve İslami esasları içselleştirilme bakımından önemli bulunan bu fikir, Batı’daki ideolojilere paralel olarak siyasi bir sistem haline getirilmek istenir. Genç Osmanlıların önemli temsilcilerinden olan Nâmık Kemal, tiyatro eserlerinde devleti mevcut olumsuz durumdan kurtarmak ve halkı bu fikirler etrafında birleştirmek/bilinçlendirmek amacıyla dolayımlayıcı rolünü üstlenir. O, milli bir bilinç/ uyanış zemini hazırlamak için eserlerini bu amaç doğrultusunda kaleme alır ve bu doğrultuda “Osmanlılık” ve “İslamcılık” fikirlerini işler. Bu çalışmada, Osmanlı ve İslam kimliğinin Nâmık Kemal’in tiyatrolarındaki yansımaları tespit edilmiş ve yorumlanmaya çalışılmıştır.

The social dissolution of the Ottoman Empire began in the first half of the 19th century. One of the primary reasons for this resolution was the French Revolution (1789) that occurred in Europe. The French Revolution (1789), which led to the creation of nation states, revealed the concepts of freedom, equality, national independence and nationalism. The Ottoman Empire, which contained many nations, entered the process of disintegration with the spread of these ideas / concepts to the world. The awakening of national consciousness affected every nation living in the Empire in a different way, and a new social structure began to form in line with these ideas. As a matter of fact, many minorities living in the Ottoman Empire started a revolt with the awareness raising to nationality. As a result of the negative situations faced and experienced by the Ottoman Empire, a group of intellectuals called Young (New) Ottomans and educated in Europe came together. These intellectuals, who have the ideal of rescuing the state from the current situation, tried to form the idea of “Ottomanism”, which contains the notion of language, religion and racial discrimination, to keep all the people living in the Empire together. This idea, which functions as a unifying upper identity function to save the country from fragmentation, could not reach its goal as a result of the pressures it was exposed to, both in parallel with the internal factors occurring in the country and the developments in Europe. Intellectuals and statesmen of the period had to turn to another ideology, which is the idea of Islamism (Islamic union). This idea, which was important in terms of unification under the umbrella of the Islamic Ummah and internalizing Islamic principles, was wanted to be turned into a political system in parallel with ideologies in the West. Nâmık Kemal, one of the important representatives of the young Ottomans, played a mediating role in theater works to save the empire from the current negative situation and to unite / raise the public under this idea. He treated the ideas of "Ottomanism" and "Islamism". In this study, the reflections of Ottoman and Islamic identity in the theater of Nâmık Kemal were determined and tried to be interpreted.