XIII. asrın sonlarından XX. asra kadar Türkçe’nin hüküm sürdüğü tüm coğrafyalarda güçlü bir varlık gösteren klasik Türk edebiyatının muhtevası; İslami motifler, yerli malzemeler, mitolojik unsurlar ve pozitif bilimler gibi ögeler üzerine kurulmuştur. Bu ögelerin harmanlanmasıyla edebiyatımıza özgü yeni anlam ve çağrışımlar kazanan astroloji ve astronomi gibi alanlarla klasik Türk şiirinin muhtevası daha da gelişmiştir. Bu noktada Klasik Türk edebiyatında müstakil bir konu veya bir konuyu işlerken kullanılan araç ve mazmunlardan olabilen kozmik unsurlar, başta Kur’an-ı Kerim’deki kevnî ayetler gibi İslami dayanaklarının olması ve bunun mitoloji, halk inanışları ve gelenekleriyle desteklenmesi ile halkın en aşağı tabakasından saray ahalisine kadar herkesin ilgisini yüzyıllar boyu çekmeyi başarmıştır. Bu bağlamda Divan şiiri geleneği içerisinde XIX. asra kadar tek vücut görülen astroloji ve astronomiyi vücuda getiren gök cisimleri; sayıları, şekilleri, gökyüzündeki dizilişleri, hususi vasıfları, haklarında yüzyıllar içinde gelişmiş olan inanışlar ve bunlar doğrultusunda taşıdıkları müspet ve menfi hayaller ile yer bulmaktadırlar. Bu çalışmada öncelikli olarak yukarıda işaret etmeye çalıştığımız konunun önemine binaen kozmik unsurların klasik Türk edebiyatımızda nasıl ele alındığını göstermek hedeflenmiştir. Akabinde devrinin önemli mesnevilerinden birisi olan Şeyhoğlu Mustafa’nın Hurşîd ü Ferahşâd (Hurşîd-nâme)’ında bu unsurların nasıl işlendiği örnek beyitler ışığında sıralanıp açıklanmıştır. Kozmik unsurlar; felek kavramı ve feleğin katları temelinde tasnif ettiğimiz çalışmamızda -İslami kaynaklarda yedi tabaka olarak geçse de edebiyatımızda Batlamyus sistemine dayanan inancın daha ağır basması ile- feleğin dokuz kat kabul edildiği şekli ile dokuz kısımda ele alınmıştır.

The classical Turkish literature –with its strong presence in the vast geography ruled by the Turkish language since the early 13^th century through the 20^th century– has been built onto Islamic motifs, local materials, mythological elements and positive sciences. Melting all these ingredients in the same pot has attributed new meaning and association to astrological and astronomical terms, expanding the content of Turkish poetry further. In this context, cosmic elements have not only been frequently used as tools or mazmuns in discussing a particular subject, but also found support in Islam through genesis verses from Kur’an-ı Kerim, in folkloric beliefs and traditions. As such, they have succeeded in attracting the attention of crowds at all levels from the lower classes to the royal court. Astrology and astronomy have found an intertwined place in the tradition of the Divan poetry as celestial bodies, their numbers, shapes, and alignments, together with the positive and negative fantasies woven around them over the centuries.Along the lines of their importance that was summarized above, this study aims at first demonstrating how different cosmic elements have been discussed and employed in our literature. We then study the Ḫurşìd ü Feraḥşād (Ḫurşìd-nāme) by explaining how these elements have been implemented in the light of exemplary couplets. We categorize cosmic elements around the concept of firmament and the layers of firmament. Although the Islamic sources mention seven layers, we consider nine layers of firmament following the Ptolemaic system widely accepted in our literature.