Dil, insanlar arasında iletişim kurmayı, duygu ve düşüncelerini aktarmayı sağlayan, sürekli değişen, gelişen, kendine özgü kuralları olan doğal bir anlaşma aracıdır. Dil aynı zamanda sosyal ve canlı bir varlık, düşünce ve zekânın bir göstergesidir. Bir dilin gücünü gösteren en önemli unsurların başında deyimler gelir. Deyimler çoğunlukla gerçek anlamının dışında farklı bir anlam taşıyan, en az iki sözcükten oluşan kalıplaşmış anonim sözcük öbekleridir. Deyimler anlatımı daha çekici ve etkili hale getirmekte, bulunduğu toplumun gelenek, göreneklerini, sosyal, kültürel, ekonomik yapısını yansıtmaktadırlar. Deyimler bir durumu yansıtmakta, öğüt, ders vermemekte, yargı bildirmemektedir. Eski Türkçe döneminden itibaren Türk dili zengin bir deyim varlığına sahiptir. Bu deyimlerden organ isimleri ve temel organlardan olan duyu organları özellikle de göz sözcüğüyle kurulmuş deyimler geçmişten günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Bu makalede Eski Türkçedeki “köz” sözcüğüyle kurulmuş deyimler ele alınmıştır. Bu deyimler belirlenirken Şen’in (2017) çalışması esas alınmıştır. Eserde göz ile ilgili 78 deyim tespit edilmiştir. Eski Türkçe metinlerde tanımlanan köz sözcüğüyle ilgili bu kadar çok deyimin olması Türkçenin söz varlığının gözle ilgili kavramlar bağlamındaki zenginliğinin bir göstergesidir. Eserde tespit ettiğimiz deyimler şunlardır: başsız közsüz sav, kanınçsız köz, kaş köz tüg-, kaşı közi tügül-, kaş köz yaz-, kıng köz, kıngırtı yavlak köz, kızgak közlüg, köngül közi, köngli közi yaru-, köz aç-, köz al-, köz at-, köz ıd-, köz kam-, köz kemiş-, köz kulak tut-, köz küdez-, köz sakıt-, köz suwı, köz süzüki, köz tatıgı, köz tik-, köz tut-, köz uçıdın bak-, köz ur-, köz yarukı, köz yarut-, köz yum-, köz yumup açmak teg, köz yumup açgınça, közde akın akıt-, közden yırak köngülke yakın, közi aç, közi açıl-, közi alar-, közi kaşı yablak bol-, közi kay-, közi kirlen-, közi köngli bay, közi köngli tok, közi kurıma-, közi suk, közi suwlan-, közi suw iç-, közi tok, közi tongıt-, közi tod-, közi üşer-, közi yaru- yaşu-, közi yaru-, közi yaruk bol-, közi yaşlıg, közi yümüklüg, közin aç-, közin ba-, közin kay-, közin tik-, közin yerke tik-, közinte yaş tökül-, közinge ilen-, közinge iler-, közinge karakınga kan kodul-, közinge tokın-, közinge ur-, kulakın közin yeti tut-, süzük köz, tike közin, telmire köz, yaglıg köz, yaglıg yumşak köz, yaruk köz, yaruk yaşuk köz, yaşlıg köz/yaşlag köz, yavız kıng köz üze kör-, yeti köz, yeti közlüg, yümçiksiz közin kör-.

Çalışmanın sonunda deyimlerden 14’ünün Türkiye Türkçesiyle örtüştüğü, 52’sinin bazı yapısal ya da anlamsal değişimlere uğrayarak devam ettiği, 12’sinin ise karşılığının olmadığı tespit edilmiştir. Bu deyimlerin günümüze kadar devam etmesi Türkçenin deyimler ve kalıplaşmış ifadeler bağlamındaki zenginliğinin ve sürekliliğinin bir göstergesidir.

Language is a natural tool for communication that allows people to express their emotions and thoughts, constantly changing and evolving with its own unique rules. Language is also a social and living entity, a reflection of thought and intelligence. Among the most important elements demonstrating the strength of a language are idioms. Idioms are fixed, anonymous phrases, usually consisting of at least two words, and often carrying a meaning different from their literal sense. Idioms make expression more appealing and effective, reflecting the traditions, customs, social, cultural, and economic structures of the society they belong to. Idioms portray situations rather than teaching lessons, giving advice, or making judgments. Since the Old Turkish period, the Turkish language has had a rich repository of idioms. Among these, idioms formed with names of body parts, particularly sensory organs like the word “köz” (meaning “eye”), have persisted from past to present. This article examines idioms formed with the word “köz” in Old Turkish. The study is based on Şen's (2017) work, in which 78 idioms related to the eye were identified. The abundance of idioms associated with the term "köz" in Old Turkish texts is an indication of the richness of the Turkish language in concepts related to the eye. The idioms identified in the study include: başsız közsüz sav, kanınçsız köz, kaş köz tüg-, kaşı közi tügül-, kaş köz yaz-, kıng köz, kıngırtı yavlak köz, kızgak közlüg, köngül közi, köngli közi yaru-, köz aç-, köz al-, köz at-, köz ıd-, köz kam-, köz kemiş-, köz kulak tut-, köz küdez-, köz sakıt-, köz suwı, köz süzüki, köz tatıgı, köz tik-, köz tut-, köz uçıdın bak-, köz ur-, köz yarukı, köz yarut-, köz yum-, köz yumup açmak teg, köz yumup açgınça, közde akın akıt-, közden yırak köngülke yakın, közi aç, közi açıl-, közi alar-, közi kaşı yablak bol-, közi kay-, közi kirlen-, közi köngli bay, közi köngli tok, közi kurıma-, közi suk, közi suwlan-, közi suw iç-, közi tok, közi tongıt-, közi tod-, közi üşer-, közi yaru- yaşu-, közi yaru-, közi yaruk bol-, közi yaşlıg, közi yümüklüg, közin aç-, közin ba-, közin kay-, közin tik-, közin yerke tik-, közinte yaş tökül-, közinge ilen-, közinge iler-, közinge karakınga kan kodul-, közinge tokın-, közinge ur-, kulakın közin yeti tut-, süzük köz, tike közin, telmire köz, yaglıg köz, yaglıg yumşak köz, yaruk köz, yaruk yaşuk köz, yaşlıg köz/yaşlag köz, yavız kıng köz üze kör-, yeti köz, yeti közlüg, yümçiksiz közin kör-.

At the end of the study, it was determined that 14 of these idioms correspond directly to their equivalents in modern Turkish, 52 have continued with some structural or semantic changes, and 12 have no counterparts in modern Turkish. The persistence of these idioms to this day demonstrates the richness and continuity of the Turkish language in the context of idioms and fixed expressions.