17. yüzyılda yaşamış Alman filozof Gottfried Wilhelm Leibniz’in görüşlerinden yola çıkılarak ortaya atılan mümkün dünyalar teorisi yeni anlatıbilim yaklaşımlarının çalışma alanlarından biridir. Kuram; anlatıyı, mümkün ve gerçek dünyalar, bu dünyalar arasındaki erişilebilirlik ilişkileri, karakterlerin bilinçleri, metnin söylemsel yapısı, okurun tutumu gibi pek çok farklı açıdan ele alır. Bu çalışmada Orhan Pamuk’un 1990’da yayımlanan Kara Kitap isimli romanı Marie-Laure Ryan’ın Possible Worlds, Artificial Intelligence, and Narrative Theory adlı çalışmasındaki görüşleri ışığında değerlendirilmiştir. Değerlendirme, kuramın iki temel ölçütü olan gerçek ve mümkün dünyalar ile yeniden merkezleme ve dünyalar arası erişilebilirlik ilişkileri üzerinden yapılmıştır. Gerçek ve mümkün dünyaların tespitinde; gerçek dünya, alternatif mümkün dünya, metinsel referans dünyası, metinsel gerçek dünya ve metinsel alternatif mümkün dünya terimleri kullanılmıştır. Erişebilirlik ilişkileri ise mümkün ve gerçek dünyalar arasındaki uyum ve uyumsuzluk çerçevesinde çözümlenmiştir. Kara Kitap, mümkün dünyalar açısından zengin bir anlatıdır. Galip’in karısı Rüya’yı arayışındaki belirsizlik, Celâl’le benliklerinin birbirine karışması, bu süreçte gördüğü rüya ve hayaller, tarihî göndermeler mümkün dünyaların kurulmasını ve pekiştirilmesini sağlayan unsurlardır. Galip’in anlatıcı konumunun zaman zaman belirsizleşmesi ve Celâl’in metinsel varlığının farklı dünyalara yayılması, mümkün dünyalar arasındaki geçişleri özellikle belirginleştirir. Böylece roman, hem epistemolojik hem de ontolojik düzeyde potansiyel anlam alanları yaratarak okuru metnin kurduğu olasılıklarla karşı karşıya bırakır. Kara Kitap’ın bu yapısı, metinde mümkün dünyalar kuramının sunduğu yorum imkânlarını görünür kılar.

The theory of possible worlds, proposed based on the views of the 17th-century German philosopher Gottfried Wilhelm Leibniz, is one of the fields of study in new approaches to narratology. The theory approaches narrative from many different angles, such as possible and actual worlds, the relationships of accessibility between these worlds, the consciousness of characters, the discursive structure of the text, and the attitude of the reader. This study evaluates Orhan Pamuk’s 1990 novel Kara Kitap in light of the views presented in Marie-Laure Ryan’s work Possible Worlds, Artificial Intelligence, and Narrative Theory. The evaluation is based on the theory's two fundamental criteria: actual and possible worlds, and recentering and inter-world accessibility relationships. In identifying real and possible worlds, the terms actual world, alternative possible world, textual reference world, textual actual world, and textual alternative possible world were used. Accessibility relations were analyzed within the framework of harmony and disharmony between possible and real worlds. The Kara Kitap is a narrative rich in possible worlds. The uncertainty in Galip’s search for his wife Rüya, the merging of his and Celâl’s identities, the dreams and visions he experiences during this process, and the historical references are elements that establish and reinforce possible worlds Galip’s occasionally ambiguous position as narrator and Celâl’s textual presence spreading across different worlds particularly highlight the transitions between possible worlds. Thus, the novel creates potential fields of meaning at both the epistemological and ontological levels, confronting the reader with the possibilities established by the text. This structure of The Kara Kitap makes visible the interpretive possibilities offered by the theory of possible worlds within the text.