Günümüz Uygur Özerk Bölgesi ve Özbekistan topraklarını kapsayan coğrafyada, mesleklerin piri, icra usulleri ve çeşitli ritüeller hakkında bilgi veren ve tarih boyunca yaygın olarak kullanılan risale geleneği önemli bir kültürel miras niteliği taşımaktadır. Bu risaleler, yalnızca zanaatkâr ustalar ve çırakları için teknik bir rehber olmanın ötesinde, aynı zamanda manevi ve ahlaki bir kılavuz işlevi görmektedir. Risalelere uygun hareket edenlerin ahirette pirleri ve ustaları karşısında başı dik ve alnı ak olacağı; aksi tutum sergileyenlerin ise ahirette yüzlerinin kara olacağı ve mesleklerinden kazandıkları kazançların haram sayılacağı inancı, eserlerin temel vurgularından biridir. Genellikle cep boyutunda hazırlanmış bu eserler, tarih boyunca hem mesleki uygulamaların standartlaştırılmasına hem de toplumsal ve ahlaki düzenin korunmasına katkı sağlamıştır. Bu çalışmada, Özbekistan’ın Kokand kentinde bir şahıs kütüphanesinde mecmua içinde kayıtlı bulunan ve “Risāle-i Serterāş Bu Turur” adıyla bilinen yazma eser incelenmiştir. Metin, Çağatay Türkçesi özellikleri bakımından değerlendirilmiş; giriş bölümünde imlâ, ses ve biçim özellikleri ile metnin karakteristik yapısı ayrıntılı olarak ortaya konmuştur. Eserde berberlik mesleğinin icra usulleri, pir ve ustaların isimleri ile mesleki ritüeller sistematik biçimde sunulmakta, metnin sorulu-cevaplı anlatım biçimi, öğrenilen geleneğin aktarımını kolaylaştırmaktadır. Çalışmanın sonuç bölümünde elde edilen bulgular akademik bir çerçevede özetlenmiş ve eserin tıpkıbasımı eklenerek ileri filolojik ve kültürel araştırmalar için karşılaştırmalı incelemelere imkân sağlanmıştır. Bu yönüyle çalışma, Orta Asya’daki zanaat kültürü ve yazılı mirasın anlaşılmasına önemli katkılar sunmaktadır.
In the geographical region encompassing present-day Uzbekistan and the Xinjiang Uygur Autonomous Region of China, there exists a deeply rooted tradition of risāle writing—manuals that provide information about the patrons (pīrs) of various professions, the methods of practice, and associated occupational rituals. These risāles served not only as professional guides for master artisans and their apprentices but also as moral and spiritual codes. It was believed that those who adhered to the principles outlined in these treatises would stand with dignity before their masters and patrons in the afterlife, while those who failed to comply would face disgrace and that their earnings from such professions would be deemed unlawful (harām). These pocket-sized works played a significant role in maintaining both professional discipline and moral order within the community. The present study examines a manuscript entitled Risāle-i Serterāş Bu Turur, preserved in a miscellany located in a private library in Kokand, Uzbekistan. The text exhibits characteristic features of Chagatai Turkish. In the introductory section, its orthographic, phonological, and morphological aspects are briefly analyzed to reveal its linguistic characteristics. The conclusion presents the findings obtained from the analysis, and a facsimile of the work is appended to facilitate comparative and philological studies.
By subscribing to E-Newsletter, you can get the latest news to your e-mail.