Arapça “c-l-s” kökünden türeyen ve “oturmak” anlamına gelen cülus, Osmanlı’da yeni padişahın tahta çıkışı anlamında da kullanılmaktadır. Cülusiye ise klasik Türk edebiyatında tahta çıkan padişahı övmek ve tebrik etmek amacıyla yazılan şiirlere verilen isimdir ve farklı nazım şekillerinde, manzum ya da mensur biçimde kaleme alınabilmektedir. XVIII. yüzyılda padişah değişikliklerinin sık yaşandığı bir dönemde cülusiye sayısında belirgin bir artış gözlenmiş ve bu eserler hem saray çevresinde hem de edebî topluluklarda geniş ilgi görerek giderek popüler hâle gelmiştir. Bu çalışmada, özellikle III. Selim’in tahta çıkışı üzerine yazılmış cülusiyelerden mürettep bir mecmua detaylı biçimde incelenmiştir. Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi 4346 numarada kayıtlı “Mecmûa-i Tevârîh-i Cülûsiyye”, Enderunlu Ârif tarafından derlenmiş olup toplam 71 şiirden meydana gelmektedir ve hem siyasi hem askerî hem de ekonomik buhranların yoğun yaşandığı bir dönemde tahta çıkan III. Selim için kaleme alınmıştır. Böylesi zor bir dönemde tahta çıkan III. Selim’i, halk yoğun bir sevinç ve ümitle karşılamış hatta mecmuada yer alan pek çok şiirde bu mutluluk ve beklenti kendini göstermiştir. Bu makalede mecmua hakkında bilgi verilen bölüme geçmeden önce ilk olarak III. Selim’in hayatı, edebî kişiliği, tahta çıkışı, tarih düşürme sebepleri ve metotları ayrıntılı şekilde ele alınacak; ardından mecmuanın şekil ve imlâ hususiyetleri açısından bilgi verilirken muhteva özellikleri ise örnek beyitlerle desteklenerek detaylandırılacaktır.

Derived from the Arabic root c-l-s, meaning “to sit,” the term cülus also refers to the accession of a new sultan to the throne within the Ottoman Empire. In classical Turkish literature, cülusiye denotes poems composed to praise and congratulate the newly enthroned sultan. These works were written in various poetic forms, both in verse and prose, serving as literary expressions of loyalty and celebration. During the eighteenth century, a period characterized by frequent changes of sultans, the production of cülusiyes increased significantly. These texts attracted considerable attention both within the palace and among literary circles, gradually becoming a prominent and popular genre. This study provides a detailed examination of a collection of cülusiyes composed specifically for the accession of Sultan Selim III. The manuscript, “Mecmûa-i Tevârîh-i Cülûsiyye,” catalogued under number 4346 in the Bursa Library of Manuscripts and Early Printed Works, was compiled by Enderunlu Ârif and comprises seventy-one poems. The collection was produced during a period of intense political, military, and economic turmoil and reflects the accession of Selim III to the throne. The populace received his accession with profound joy and hope, sentiments that are vividly expressed in many of the poems contained in the anthology. Before analyzing the manuscript itself, this article first explores Selim III’s life, literary personality, accession, the rationale for date chronogram and the methods employed. Subsequently, the manuscript’s formal and orthographic features are examined, and its content is analyzed in detail, supported by illustrative couplets.